Beantwoorden Wob-verzoeken ‘oneindig traag’: “De overheid houdt zich absoluut niet aan de eigen wetten”

De overheid reageert in ruim tachtig procent van de gevallen te laat op Wob (Wet openbaarheid bestuur) -verzoeken. Dat blijkt uit het rapport Oneindig Traag van het Instituut Maatschappelijke Innovatie en de Open State Foundation. De wettelijke termijn voor beantwoording is 28 dagen, met eventuele verlenging van nog eens 28 dagen. Overheden gaan hier ruim overheen met een gemiddelde verwerkingstijd van 161 dagen. Serv Wiemers, directeur van laatstgenoemde organisatie, vindt het schokkend: “Je zou verwachten dat de overheid zich aan zijn eigen wetten houdt, maar dat is absoluut niet het geval.”

Met een Wob-verzoek kunnen journalisten en andere belangstellenden documenten opvragen die vallen onder bestuur en besluitvorming van de overheid. Inzage in voorbereiding en uitvoering van overheidstaken is cruciaal voor de democratie, zo stelt ook het verslag Oneindig Traag, dat het behandelingsproces over de periode oktober 2020-september 2021 analyseerde. Voor de trage afhandeling van de verzoeken worden verschillende redenen gegeven. Zo zou het werk vertraging oplopen vanwege de extra aandacht die wordt besteed aan coronagerelateerde zaken. “Die zaken hebben we juist uit het onderzoek gehouden,” zegt Wiemers. De reactietijd stijgt overigens al jaren: in 2016 werden 61 procent van de verzoeken te laat beantwoordt en in 2019 verstrekte de overheid de gevraagde gegevens in 71 procent van de gevallen te laat.

Dat het veel tijd kost om alle informatie te verzamelen en dat een groot aantal Wob-verzoeken om grote dossiers gaat, vindt Wiemers ook geen excuus. Wat het ook kost, informatie over openbaar bestuur moet publiekelijk toegankelijk zijn. Het is een kwestie van prioriteit, vindt de directeur van de Open State Foundation, verwijzend naar Noorwegen. Daar behandelen ze deze verzoeken ‘binnen een paar uur of uiterlijk binnen drie dagen’. In het Scandinavische land wordt het volgens Wiemers op hoog politiek niveau erkend als essentieel voor de democratie: “Als er een klacht is over het Noorse WOB-verzoek, wordt dat elke week besproken in de ministerraad.”

Geen sprake van democratie

De ambtenaren op de burelen van de ministeries van Justitie en Veiligheid (gemiddeld 188 dagen), Financiën (191 dagen) en Infrastructuur en Waterstaat (206 dagen) spannen de kroon qua traagheid. Om een beeld te krijgen van het (gebrek aan) tempo: het betekent dat het ministerie van Justitie bijna zeven keer trager reageert dan de eerste wettelijke termijn aangeeft, en ruim drie keer wanneer de verlengingstermijn wordt meegerekend. Geen enkel ministerie haalt overigens de wettelijke norm. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport vormt een categorie op zich, het heeft gemiddeld  225 dagen nodig om inzage te geven in de opgevraagde documenten met betrekking tot corona. Het argument van tijdgebrek zou voor dit ministerie nog op kunnen gaan, vanwege de inspanningen rond de coronacrisis. Aan de andere kant: juist door de ingrijpende politiek die het hele land op alle niveaus raakt, is inzage in de motieven ervan meer dan ooit noodzakelijk. Zonder transparantie is er geen sprake meer van deelname aan democratie en besluitvorming.