Neutrale boodschapper of valse profeet: wil de echte Yuval Harari opstaan?

“We begrijpen onze geest niet dus is het heel gevaarlijk als we daaraan gaan sleutelen.” Was getekend Yuval Harari. De succesvolle auteur ging op het festival ‘How The Light Gets In‘ onlangs het gesprek aan met ‘rockster-filosoof’ Slavoj Žižek over natuur versus mens. Een urgent thema gezien de recente discussies over transhumanisme.

“De natuur heeft geen boodschap aan ons,” meent Harari. De wereld draait wel door als wij ten onder gaan, voor het universum met al zijn sterren en planeten betekent het niets. Maar wat is natuurlijk? “Alles wat mogelijk is, is per definitie natuurlijk. Mensen kunnen de natuurwetten namelijk nooit straffeloos breken.” Vanwege dat kunstmatige onderscheid is het volgens de historicus “beter om te kijken of het schadelijk is of niet, of het al dan niet menselijk lijden tot gevolg heeft.”

Valse profeet

Een interessant uitgangspunt van Harari, die het voor velen voorgoed heeft verknald door zijn optredens bij het World Economic Forum, zijn uitspraken over mensen als “hackable animals” en zijn roep om “global governance” in coronatijd. Mensen noemen hem een valse profeet, beelden hem af met de cijfers 666 op zijn voorhoofd, en walgen van het idee van de Homo Deus zoals hij dat voorstelt. Ze betichten hem van (heidense) hoogmoed en hopen vurig dat het voor de Israëliër voor de val komt.

Maar spreekt Harari nu de wens uit dat de mens, of beter gezegd een deel van de mensheid, zich op een ander niveau zal begeven door de inbreng van kunstmatige intelligentie en biotechnologische toepassingen? Of constateert hij slechts welke kant het opgaat door zijn historische analyses door te trekken naar de toekomst?

Bewustzijn

Herhaaldelijk benadrukt hij namelijk het belang van ‘Ken uzelve’. Harari mediteert al snel twee uur per dag en gaat soms in maandenlange retraites. Niet wat je direct van een techoptimist zou verwachten. In gesprek met de Sloveense filosoof geeft hij nogmaals aan: “We weten nog maar zo weinig van onszelf- ondanks brainscans, psychoanalyse etc. Dan is het extreem gevaarlijk om daaraan te sleutelen, we hebben geen idee wat de gevolgen zullen zijn.”

Standpunt

Tegelijkertijd laat het artikel ‘het humanisme heeft zijn langste tijd gehad’ een andere kant zien: ‘De ontnuchterende werkelijkheid, stelt Harari, ‘is dat intelligentie essentieel zal zijn voor de toekomst van de mensheid, maar bewustzijn niet.’

Het maakt het lastig om uit te vogelen waar de auteur staat. Aan de ene kant lijkt hij de groei van het menselijk bewustzijn te willen bevorderen- juist dat wat onvervangbaar is door technologie. Hij verkent bovendien het terrein van empathie als unieke menselijke eigenschap met wetenschappers zoals de Nederlandse primatoloog Frans de Waal.

Aan de andere kant klinkt het soms badinerend wanneer hij spreekt over moraliteit en ethiek die de hoofdrol spelen in discussies over natuurwetten. “Maar dat zijn slechts culturele, mythologische verhalen,” zei hij tegenover Žižek.

Schemerzone

De manier waarop hij zich vaak uit, doet vermoeden dat hij vindt dat het tijd is voor een radicaal andere opvatting over de mens. Die is (in de toekomst) niet langer een bescheiden schepsel van een alwetende, almachtige God, maar wordt God zelf. Wens, of onvermijdelijk (en in die zin natuurlijk) resultaat van historische ontwikkelingen? Het draait hier om ‘pre-predictive programming’, zullen anderen weer beweren.

Mattias Desmet zei onlangs nog dat Harari zich “lang in een schemerzone heeft bewogen” waarin hij zich niet uitsprak of hij nu voor- of tegenstander is van de ontwikkelingen richting transhumanisme. Dat is begrijpelijk. De futurist kan beweren dat dataconcentratie “het recept voor dictatuur” is en een smartwatch “een KGB-agent om je pols”, om direct daarna te zeggen dat het “niet slechts dystopisch maar ook utopisch” is. De balans slaat volgens de Belgische psychologieprofessor de laatste tijd door naar dat van techpropagandist. De kameleontische rol lijkt hij volgens hem niet meer vol te kunnen houden: “Ik heb de laatste tijd sterk het gevoel dat hij zich als een voorstander ervan begint te uiten.” (Wie via de link op zoek gaat naar het citaat kan direct naar de laatste minuut doorspoelen.)

Onderzoek

Iedereen mag een mening hebben over Harari. Vanzelfsprekend. Maar wie zich op een gefundeerde wijze uit wil spreken over hem, moet wel goed onderzoek doen. Met andere woorden: het is heel goed mogelijk dat Harari inderdaad een ‘WEF-puppet’ is. Of nog erger. Maar wie met die woorden zijn zoekopdrachten invult, ziet waarschijnlijk vooral zijn vooroordelen bekrachtigd. Wie echt wil begrijpen wie Harari is, waar hij zijn ideeën op baseert en wat hij propageert, kan zijn hart ophalen via zijn boeken en talloze interviews in de media. Garanties op een bevredigend antwoord zijn er overigens niet.

Bijrol

En Žižek, zei hij nog iets opmerkelijks? Ja, hij had zijn oneliners paraat, was bij tijd en wijlen humoristisch en provocerend. Hij stal de show bij het evenement dat gepresenteerd wordt als ‘het grootste muziek- en filosofiefestival ter wereld’. Maar dit artikel ging uiteindelijk toch vooral over Harari, en de filosoof vertolkte daarin een bijrol. Wie meer wil weten over de opvattingen van beiden over onder meer ideologie, vrijheid, natuur en de mens, kan de gehele conversatie op YouTube bekijken.