(Corona)wetten draai je niet zomaar terug: Chili worstelt nog steeds met staatsrechtelijke erfenis dictator Pinochet

Chili gaat zondag naar de stembus om via een referendum voor of tegen een nieuwe grondwet te stemmen. De oude kwam ruim veertig jaar geleden tot stand ten tijde van de dictatuur van Augusto Pinochet en is sindsdien in de kern gebleven.

Decennia lang kon Chili bogen op flinke economische groeicijfers en een hoog BNP. Tegelijkertijd kwamen basisvoorzieningen in private handen en werd een grote economische en sociale ongelijkheid in stand gehouden dan wel vergroot. De onvrede daarover sluimerde lange tijd en kwam tot uitbarsting in 2019.

Totstandkoming

Na protesten in 2019 kwam er een proces op gang waarbij een assemblee van volksvertegenwoordigers aan tafel zaten. Ook de inheemse bevolking mocht meedenken, een mijlpaal in de Chileense samenleving. De nieuwe grondwet beslaat 388 artikelen die samen een ‘plurinationale staat’ moeten vormgeven.

Nu het ontwerp klaar ligt, kunnen Chilenen kiezen voor een grondwet waarbij de inheemse bevolking gegarandeerd met 13 procent vertegenwoordigt wordt. Vrouwen krijgen recht op 50 procent van de posities bij overheidsinstanties en openbare instituten. Ook het milieu, onderwijs en sociale rechten krijgen meer ruimte.

Het contrast met de oude grondwet kan haast niet groter zijn. In 1980 koos het land voor een op neoliberale leest geschoeide grondwet die alle ruimte gaf aan de vrije markteconomie die destijds door Milton Friedman en zijn ‘chicago boys’ gepromoot werd. Hoewel kiezen… de stemming werd geboycot door oppositiepartijen.

Wokevrees

Voorstanders noemen de nieuwe grondwet progressief, tegenstanders vinden het woke. Mensen die de staatsrechtelijke wijziging zondag waarschijnlijk verwerpen, zeggen dat hervorming van de huidige grondwet volstaat en waarschuwen voor economische instabiliteit.

Veel media zijn in handen van rijke families die gebaat zijn bij de status quo, iets dat niet alleen een Chileens verschijnsel is. Zij voeren campagne tegen de verandering. Ondertussen zijn veel mensen bang voor een inheemse dictatuur en vrezen ze het einde van privé-eigendom.

Kansen

Katholieken, een groot deel van de bevolking is passief dan wel praktiserend katholiek, kunnen zich voor een deel nog vinden in de aanpassingen op het gebied van sociale rechten en natuurwetgeving. Ze vallen echter vaak over de paragrafen aangaande abortus, euthanasie en gezin(ssamenstelling).

Al met al is de kans groot dat de nieuwe grondwet er niet doorheen komt. Volgens de laatste peilingen is 46 procent tegen en 37 procent voor. Het overige gedeelte geeft aan nog niet te weten wat ze gaat stemmen.

Fysieke en geestelijke ruimte

Een ver-van-mijn-bed-show? Dat is begrijpelijk. Het Latijns-Amerikaanse land ligt immers in het zuidwestelijke puntje van het continent, er wonen niet heel veel mensen (zo’n twintig miljoen) en de banden met Nederland zijn (historisch en actueel) niet sterk.

Maar net als hier hebben ze een grondwet. Net als hier is er onvrede. Daar bepaalde een ingrijpende grondwetswijziging ruim veertig jaar geleden de koers van een land. De wet stelt grenzen, dat is universeel. Juridische kaders markeren de ge- en verboden van een land maar creëren ook de mentaliteit die zich daaromheen vormt, de cultuur, de geest van de wet, de bewegingsruimte voor de burger en het samenlevingsklimaat.

Coronawet

Een coronawet die voor een wijziging van de Wet publieke gezondheid zorgt, kan onschuldig lijken. In de praktijk echter gaat het om een permanente wettelijke basis om beperkende maatregelen op te leggen tijdens een pandemie- waarbij de definitie van pandemie bovendien aan inflatie onderhevig is.

Als die er komt, wanneer komen we er dan weer vanaf? Chili laat zien dat dat heel lang kan duren.