“Criminaliseren we jongeren die we willen helpen?” Top 400 Amsterdam onder vuur

‘Criminaliseren we nu risicojongeren die we juist willen helpen?’ Dat vraagt een buurtregisseur in Amsterdam zich af. Het brengt goed onder woorden wat menen mensenrechtenadvocaat Jelle Klaas en onderzoeker Fieke Jansen in hun rapport over de zogeheten Top 400 op tafel leggen. Die lijst brengt jongeren in kaart die later een hoge kans hebben om in de criminaliteit te belanden.

Voorkomen is beter dan genezen. Of, gezien het onderwerp misschien passender: preventie is beter dan repressie. Op basis van dat principe ging de gemeente Amsterdam aan de slag met de Top 400, een lijst met honderden namen van jongeren met een verhoogd risico het criminele pad op te gaan.

Het idee van de Top 400 was om in een vroegtijdig stadium in kaart te brengen wie er het risico loopt om strafbare feiten te plegen. Op die manier zou men zowel het aantal toekomstige kruimeldieven als zware criminelen kunnen terugbrengen. Dagblad Trouw ziet echter dat het misgaat. En dat komt met name door het gebruik van het algoritme Prokid. Dat is niet aan ouders uit te leggen, menen Klaas en Jansen.

Van kwaad tot erger?

Want waarom moet het kleine broertje van een mogelijk toekomstige delinquent ook in de gaten worden gehouden? En is het eerlijk om een kind dat opgroeit in een armere wijk, waar volgens Klaas de meeste high impact crime zoals straatroven en mishandelingen plaatsvinden, te benaderen als een risico? Klaas ziet dat ‘de repressiebril die vanaf het begin is opgezet,’ niet helpt. Zo is te lezen in een vervolgartikel in dezelfde krant.

En hoe ver gaan de goede bedoelingen met de jonge burgers die volop in ontwikkeling zijn? Schieten ze hun doel mogelijk voorbij, of werken ze zelfs averechts? ‘Er wordt gekeken met wie jongeren op straat rondhangen, of ze stoer doen, wat ze op sociale media uiten.’ Van strafbare feiten is dan geen sprake, hooguit van ‘overlast-achtig gedrag.’ Klaas stelt echter zijn vraagtekens bij de link die gelegd wordt met toekomstige berovingen, moord en doodslag.

Samen

Tot slot is er nog de gezamenlijke aanpak. Het algoritme van Prokid speelt een grote rol in de opsporing van de jeugd maar bij de benadering van de kwestie voelen ouders zich vaak buitenspel gezet. Die krijgen wel een brief als hun zoon in de Top 400 komt. Een harde mededeling die maar nauwelijks wordt toegelicht. Hun zoon of dochter is op weg een zware crimineel te worden.

De school krijgt dezelfde brief. Die gaat in overleg met de politie en hulpverlening. Ouders beseffen van de ene op de andere dag dat hun gezin de gaten wordt gehouden en dat hun kind(eren) een stempel dragen. Daardoor krijgt het vertrouwen in de andere partijen een knauw, zeker wanneer de aantijgingen zwaar zijn en de vergrijpen licht. Of zelfs niet eens hebben plaatsgevonden.

Ze voelen zich al snel buitenspel gezet. Ouders hebben vaak het gevoel dat ze gestigmatiseerd worden. Voor hen is de Top 400 lijst moeilijk te verteren, des te meer wanneer hun kinderen op basis van geldproblemen in het huishouden of wisseling van school een kruisje achter hun naam krijgen. Met hun zoon op de lijst, hebben ze er een probleem bij gekregen.

*Dit artikel heeft de tag ‘sociaalkrediet-systeem’ gekregen. Technisch gezien is er daar misschien geen sprake van, maar het schuurt er wel tegenaan. De basisingrediënten zijn er immers: monitoring vanuit de overheid, algoritmes die menselijke patronen moeten voorspellen en in kaart brengen, vrijheidsbeperkende maatregelen, verdachtmakingen, en morele standaard die wordt opgelegd.