De gevaren van Central Bank Digital Currency: ‘Als u een ongewenst persoon bent, kan men u laten verhongeren’

Wat is digitaal geld nu eigenlijk? Wat zijn de voor- en nadelen ervan? Wie controleert de controleurs? Follow The Money schreef een uitgebreid stuk over digitaal geld (Central Bank Digital Currency, CBDC) dat de Europese burger moet behoeden voor roekeloze commerciële banken. Maar is het medicijn niet erger dan de kwaal? ‘Als u een ongewenst persoon bent, kan men u laten verhongeren. Het maakt natuurlijk uit wie er aan de  macht is, maar u bent het in elk geval niet.’

Allereerst: wat ís digitaal geld? Met de pinpas betaalt de burger toch al digitaal, en de maandelijkse  energierekening verloopt toch ook via de computer? Schaamte is nergens voor nodig, iedere gewone sterveling verdwaalt in economisch jargon en houdt het al snel voor gezien. Alsof het de economen daarom te doen is.

Centraal versus commercieel

Jannes van Roermund van Follow the Money neemt de lezer bij de hand en legt uit: ‘Een CBDC is niets anders dan een digitale munt van de centrale bank, dezelfde instantie die onze (cash) munten en bankbiljetten uitgeeft. Alleen: de digitale pendant van contant geld bestaat nog niet. Intussen geldt: cash betalen doen we steeds minder. Tegenwoordig gebruiken we voor bijna alle transacties – pinnen, chippen, overschrijvingen en Tikkies – het saldo op onze bankrekening (ons ‘deposito’). We betalen dan weliswaar digitaal, maar anders dan bij muntgeld wordt dat ‘digitale deposito’ niet door de centrale bank gestut.’

Cash is dus dat geld dat door de centrale bank wordt gereguleerd, terwijl de meeste transacties via een commercieel banksysteem verlopen. De commerciële banken kunnen daar onverantwoord mee omgaan (lees: speculeren met grote risico’s, ongekende waarde creëren, spelen met rentes ten koste van de consument etc.) en daar zal de burger vroeg of laat de pijn van ondervinden. Komt de bank echter in de problemen, dan is daar de staat die klaarstaat om de klappen op te vangen.

Een raar systeem, want de bank krijgt dus wel de lusten maar niet de lasten. Een moral hazard (een gangbaar begrip in de financiële wereld over de consequenties van financieel beleid, red.) ontbreekt. Wat als we nu eens niet zo afhankelijk zouden zijn van commerciële banken voor het betalingsverkeer en het bewaren van ons geld?

Vrijheid

Juist. Met een CBDC zou de burger kunnen kiezen voor een stabiele beheerder en distributeur van zijn geld, en de financiële en maatschappelijke risico’s kunnen laten voor wat het is. Maar er was iets met… Privacy. Surveillance. Controle. Van Roermund laat tal van mensen aan het woord die daar iets over zeggen.

Hoogleraar economie Lex Hoogduin bijvoorbeeld: ‘Je hoeft geen complotdenker te zijn om bezorgd te zijn over de ontwikkeling van de mogelijkheden die digitalisering van overheden en centrale banken gaat
bieden om ons leven in detail te sturen en daarmee de vrijheid te ondermijnen.’

Aan de macht

Hoogduin heeft het over de wijze waarop mensen mogelijk alleen toegang krijgen tot het betaalverkeer wanneer hun voor de verificatie van de identiteit informatie uit verschillende bronnen verbonden worden. Programmeerbaar geld is in het verlengde daarvan het hete hangijzer. Het gaat dan om geld dat wordt geoormerkt. Zoveel kan hieraan worden uitgegeven, zoveel daaraan, en zus en zo juist niet. Bijvoorbeeld kinderen die geen snoepgoed kunnen kopen met hun CBDC of, minder onschuldig, geen benzine zolang de co2-bijdrage niet is voldaan. De mogelijkheden zijn eindeloos en dat is direct het probleem: er kan een systeem worden opgetuigd waarbij de uitgaven van mensen tot in de kleinste details worden gemonitord en gestuurd.

Gaelle le Gars werkte tien jaar bij de Europese Commissie aan thema’s als e–government, smart cities en smart mobility. Zij schetst het gehele spectrum voor het economische onderzoeksplatform: ‘Als u te veel drinkt, kan men u ervan weerhouden alcohol te kopen. Maar als u een ongewenst persoon bent, kan men
u laten verhongeren. Het maakt natuurlijk uit wie er aan de macht is, maar u bent het in elk
geval niet.’

Van geen kwaad bewust

De economen en beleidsmakers die in het artikel aan bod komen zijn niet te beroerd om toe te geven dat de CBDC ‘op zich een goed idee’ is. De ongerustheid overheerst echter. Mahir Alkaya, Tweede Kamerlid voor de SP die al een paar keer te gast was bij Café Weltschmerz, ziet vooral naïviteit: ‘Veel technocraten zijn zich van geen kwaad bewust, zitten in een ivoren toren en hebben een bepaald dedain jegens de democratie, een superioriteitsgevoel.’ Daarnaast waarschuwt hij: als het eenmaal ontworpen is en het is inherent fout, dan komen we op enig moment in een dystopische samenleving terecht waarin we niet langer zelf bepalen wat we met ons geld kunnen doen.’

So what

So what? Als ik niet mee wil doen, dan ga ik toch gewoon naar een commerciële bank? Mogelijk. Maar wat als die banken omvallen? Waar kan de burger dan naartoe? Is er wel genoeg nagedacht over andere (lokale) munten, laat staan dat ontwikkelingsprojecten om die van de grond te krijgen, ondersteund zijn? In hoeverre hebben mensen straks wel een alternatief als mensen gedwongen worden hun benzine, eten en huur met een CBDC te betalen? Van de regen in de drup, of opent zich een doos van Pandora?

Dat er op korte termijn iets zal veranderen in het geldsysteem zoals we dat kennen, stelt wel vast. Dat CBDC de nieuwe standaard wordt, lijkt waarschijnlijk. Maar er zijn meer opties. Hieronder een discussie over de toekomst van het geld met Paul Buitink, Anthony Migchels en Edgar Wortmann onder leiding van Twan Houben.

De toekomst van het geld

PS

Bovenstaand artikel had niet tot stand kunnen komen zonder de journalistiek van Follow The Money. Dit stuk haalt een paar elementen uit het onderzoek van Van Roermund. Wie het gehele verhaal of andere verhalen wil lezen, kan zich op hun site aanmelden als abonnee.