De transformatie van liefdadigheid- hoe mondiale elite de wereld koloniseert

In 2010 trof Haïti een rampzalige aardbeving. Over de hele wereld doneerden mensen geld en goederen aan de slachtoffers. Van de 1.3. miljard dollar aan hulp vanuit de VS bereikte nog geen procent het eiland zelf. Het voorval staat niet op zichzelf. Wie echt wil helpen moet vragen durven stellen.

Wie wil er nu geen schooluniform kopen voor arme kinderen in Tanzania? Een vrouwenrechtenorganisatie in Pakistan steunen of doneren aan een voedselproject in Somalië? Iemand ziet leed en wil daar wat aan doen: de motieven van donateurs zijn vaak heel nobel en prijzenswaardig. Maar de effectiviteit is een ander verhaal. Ondertussen wordt de hulpindustrie een politiek en financieel machtsmiddel.

Zelfreflectie

Kun je compromissen sluiten met een militaire agressor? Gaat concurrentie tussen NGO’s niet ten koste van de hulp? Het zijn vragen die onvermijdelijk naar voren komen zodra het gaat om de hulpindustrie. Die is volgens onderzoeksjournaliste Linda Polman uitgegroeid tot de vijfde economie ter wereld. Dat opdoeken zou rampzalig zijn, meent ze.

De schrijfster van onder meer De Crisiskaravaan meent wel dat zelfreflectie over de belangen van beleidsmakers, hulpverleners, journalisten en burgers in donorlanden noodzakelijk is. Hieronder een gesprek uit 2018 met haar en Arjan Erkel (ex-Artsen Zonder Grenzen) over bovenstaande dilemma’s.

Keten

Palki Sharma, presentatrice van WION, legt in een kort filmpje uit wat de valkuilen van charitas zijn. Tussen de 20 en 25 procent van het hulpbudget verlaat het land niet. Het overige geld verwatert in een keten van talloze hulporganisaties, die het op hun beurt besteden aan personeel, consultants en schuldhulpverlening. Daarmee komt het niet op de plaats van bestemming maar zingt het rond in een circuit van ‘ontwikkelingsdenktanks’, gaat het op aan dure gebouwen en transportmiddelen zoals de beruchte Four Wheel Drives.

Paternalisme

Alles goed en wel, maar is een zekere mate van bureaucratie wel te vermijden? Moeten we dat niet gewoon voor lief nemen, of zijn er alternatieven? Historicus en schrijver Rutger Bregman zegt altijd graag dat arme mensen vooral geholpen zijn met geld, niet met paternalistische organisaties die bepalen hoe mannen en vrouwen hun levensstandaard kunnen verbeteren en weer ‘het juiste perspectief’ krijgen. Mensen weten zelf heel goed hoe ze hun geld kunnen besteden.*

In het verlengde daarvan is het direct doneren van geld in internationale ontwikkelingshulp een veel beter idee dan het betalen van duurbetaalde consultants. Zij geven uiteindelijk vaak toch adviezen aan de lokale bevolking zonder oog voor culturele context en lokale achtergrond.

Kolonialisme

Er zijn kleine hulporganisaties, grote hulporganisaties en bilaterale hulp. In het laatste geval coördineert een land waar het ontwikkelingsbudget naartoe gaat. Dat kan gaan om een LHBTQ belangenvereniging in Indonesië maar ook om het aanleggen van wegen in Namibië. Voor het aanleggen van die wegen worden vaak bedrijven van het donerende land aangesteld. In Nederland is dat mogelijk een baggerbedrijf als  Boskalis, de VS schuift olie- en gasbedrijf Chevron naar voren.

De ‘gevende landen’ zelf hebben dus economisch belang bij ‘de ontwikkeling’ van het donorland. Sharma gaat in haar item vooral in op de onkunde en uit de klauwen gelopen overheadkosten van (nood)hulp. Ze noemt de praktijken van vele NGO’s bovendien “geen nobele geste maar een businessmodel” en “een vorm van kolonialisme.”

Geopolitiek

Ze gaat niet dieper in op de politieke structuren op het wereldtoneel die onder het mom van ontwikkelingshulp worden aangestuurd. Het beste voorbeeld daarvan is US AID. Overheidsinstanties zoals de CIA en de NSA kunnen de miljarden die de federale overheid beschikbaar heeft voor ‘ontwikkelingshulp’ inzetten voor geopolitiek eigenbelang.

Oud directeur van de hulporganisatie John Gilligan gaf zelf aan dat het in zijn tijd geheel was geïnfiltreerd met mensen van de CIA. Daarnaast heeft de voormalige ‘economische huurmoordenaar’ John Perkins in zijn boeken veel opgebiecht over de verwevenheid tussen militaire macht en ‘economische hulp.’ Het is de moeite van het lezen waard.

Filantropie

Een fenomeen dat steeds meer in de schijnwerpers staat is filantropie. ‘Gulle gevers’ zoals Bill Gates, George Soros of de familie Rockefeller hebben van ‘goed doen’ hun levenstaak gemaakt. Zo lijkt het.

Dat zij daarmee ook op geheel ondemocratische wijze politieke agenda’s betalen, eigen overtuigingen en toekomstbeelden opleggen en bovendien samen met multinationale instituten en bedrijven goed verdienen aan de publiek-private partnerships die ze hebben opgetuigd vanuit hun fondsen, komt steeds meer aan de oppervlakte.

Transformatie

Het kolonialisme heeft zich daarmee getransformeerd. Eerder kon men nog spreken van een dominant Westen dat (na de Tweede Wereldoorlog met de VS voorop)   grondstoffen, voedsel (bananenrepublieken) en arbeid veilig stelde in de ‘Derde Wereld’. Het doekje voor het bloeden werd toegestaan, maar burgerlijke charitas moest de status quo niet doorkruisen. Hulp vanuit nationale overheden kwam voort uit een mengeling van schuldgevoel, empathie, de behoefte aan positieve beeldvorming en doelbewuste vergroting van (de perceptie van) afhankelijkheid van de ontvanger.

Na de Koude Oorlog is het geopolitieke speelveld open komen te liggen en kwamen geld en macht steeds meer in de handen van supranationale organisaties en het transnationale bedrijfsleven te liggen. Dat netwerk meet zich steeds meer een aura aan van Goed Doen. Denk ESG (environmental, social, governance) en stakeholder-capitalism.

Maar wie zijn de belanghebbenden en wie bepaalt het belang? ‘Wie betaalt, bepaalt. En: ‘De hand van de ontvanger is altijd lager dan de hand die geeft.’ Het gaat niet langer over het Westen versus ‘de armen’ of de Eerste Wereld tegenover De Derde Wereld: een kleine mondiale elite koloniseert ‘de gewone man’ overal op aarde.

Hoe Bill Gates en andere ‘weldoeners’ te werk gaan is in onderstaand artikel van Café Weltschmerz  te lezen.

Eerste barsten in filantropiesprookje? Melinda Gates trekt handen af van Bill & Melinda Gates Foundation

*Wanneer het gaat om een tsunami, hongersnood of iets in die orde van grootte, ligt het uiteraard weer net wat anders. Coördinatie vanuit een centraal punt of organisatie is dan wel van belang.