“Er komen tribunalen!” Maar wat zijn dat eigenlijk en waarom zijn ze nodig?

‘Uw tijd komt nog wel, want er komen tribunalen!’ Met die woorden leidde FvD-kamerlid Pepijn van Houwelingen twee maanden geleden een discussie in over een berechtingsvorm waar niet veel mensen een beeld bij hebben. Wat is een tribunaal eigenlijk en waarom zou het (niet) gerechtvaardigd zijn er een op te zetten in de toekomst?

Tijdens een debat tussen Van Houwelingen en D66-politicus Sjoerd Sjoerdsma liepen de gemoederen hoog op eind november 2021. Eerstgenoemde ergerde zich aan de “walgelijke insinuaties zoals we van de heer Sjoerdsma gewend zijn.” Van Houwelingen verwees in dit geval naar extreemrechts gedachtegoed dat hem in de schoenen zou worden geschoven door zijn collega in de Tweede Kamer. Bovendien verweet hij het Kamerlid van D66: “U heeft geen enkele vraag van mij beantwoord.”

Misdaden

Sjoerdsma staat met zijn partij in de meeste gevallen lijnrecht tegenover die van de FvD en zeker wat het coronadossier en het ontwerp van de Great Reset betreft, liggen ze mijlenver uit elkaar. De een beschuldigt de ander van antidemocratische sentimenten, extreemrechtse sympathieën en complotparanoia. Andersom sprak van Houwelingen over “de misdaden van de heer Sjoerdsma.” Hij voegde daar aan toe: “Uw misdaden zijn niet te vergelijken met een eerdere periode, ze zijn op een wereldwijde schaal zoals we van de globalisten nu kunnen verwachten.” Hij sloot af met: “U moet zich diep, diep schamen, en uw tijd komt nog wel, want er komen tribunalen.”

Ophef… over wat eigenlijk?

Er ontstond veel discussie naar aanleiding van de woordenwisseling. De overheersende reactie in de media op de inzet van tribunalen is zeer afkeurend. De suggestie ervan wordt gezien als een aanval op de rechtsstaat. Die moet volgens hen overeind blijven. Journalisten, wetenschappers en opiniemakers stellen het voor als een instituut dat nog steeds een baken van rechtvaardigheid is voor de burgers van het land. Voorstanders van de uitzonderlijke vorm van rechtspraak aan de andere kant menen dat de rechtsstaat niet meer functioneert en zien de instelling van een uitzonderlijke rechtspraak in de toekomst dan ook als onvermijdelijk om huidig onrecht te herstellen.

Het FvD erkent de rechtsorde niet meer en moet een halt toe worden geroepen, stond in het NRC. Vera Bergkamp, Tweede Kamervoorzitter en partijgenoot sprak van “ontoelaatbare bedreigingen.” Geert Dales omschreef ‘de tribunalenaffaire’ als een ‘hypocriete manifestatie.’ Een hoop ophef, maar over wat eigenlijk? Tribunaal rijmt op boreaal, en ook toen FvD-voorman Thierry Baudet met die term op de proppen kwam, wisten maar weinig mensen wat er bedoeld werd.

Jurist Jeroen Pols en farmaceutisch specialist Willem Engel van Viruswaarheid duidden het fenomeen in hun weekoverzicht. “Dat geroep over die tribunalen is heel logisch,” meent Pols, “want we hebben een rechtssysteem dat niet meer functioneert. Dan moet je toewerken naar een moment dat je, als het regime valt, een vorm van rechtspraak organiseert. Rechtbanken zijn geïntegreerd in een systeem. Een tribunaal kan een ad-hoc rechtbank zijn na een bepaalde gebeurtenis.” Hij licht de noodzaak van deze uitzonderlijke vorm van rechtspraak verder toe: “We hebben geen mogelijkheid om een officier van justitie op hun (mensen die Engel en Pols als schuldigen aanwijzen voor een in hun ogen misdadig coronaregime, red.) af te sturen, want die doen gewoon mee, en die moeten zelf ook voor het tribunaal verschijnen.” Daarnaast verduidelijkt hij dat een tribunaal er niet per se is “voor het omver werpen van gezag maar voor het omver werpen van onrechtmatige overheersing. Dat hebben we na de Tweede Wereldoorlog net zo gedaan.”

Grote fout

Een voorbeeld van een tribunaal is het Internationaal Strafhof vindt Engel, die de geschiedenis induikt en het verschijnsel door de eeuwen heen inzichtelijk maakt. Mocht er een tribunaal komen dan zal het heel groot worden, denkt Pols. Hij maakt nog wel de kanttekening dat het Internationaal Strafhof  “vooral een politiek instrument” is. “Wanneer het gaat om Azie of Afrika dan zijn ze erbij, maar zodra het gaat om misdaden in bijvoorbeeld Irak, Afghanistan of Syrie, dan hoor je ze niet.”

Reiner Fuellmich passeert ook nog even de revue wanneer er gesproken wordt over een Neurenbergtribunaal 2.0. De Duits-Amerikaanse advocaat bereidt al sinds het begin van de coronacrisis samen met zijn juridische team een rechtsgang voor tegen wat ze zien als de grote misdadigers tegen de mensheid van deze tijd. De naam van het project verwijst naar een grote berechting van nazi-kopstukken, opgetuigd na de Tweede Wereldoorlog. “Dat was een grote fout,” meent Pols, “want de hoofddaders zijn daar nooit berecht. Het was een beetje voor de buhne maar het grootste deel van de daders is straffeloos gebleven of gerekruteerd om voor de geallieerden te werken.” Engel sluit zich daar bij aan: “We moeten het echt anders doen dan bij Neurenberg.”

Jeroen en Willem met een tribunaal special in week 3

Vergelding versus verzoening

Engel en Pols verduidelijken wat een tribunaal behelst en waarom het in hun ogen een goed instrument is om, als het moment daar is, de mensen die zij als schuldigen van een kwalijk en zelfs dodelijk regime zien, te berechten. Het gesprek tussen de twee kan een startpunt zijn voor verdere verdieping (tussen minuut 19 en 43 om precies te zijn). Voor verbreding is het goed te kijken naar andere manieren van rechtsgang. Zo werd er na het Apartheidsregime in Zuid-Afrika een waarheidscommissie opgesteld. Niet vergelding maar verzoening was daarbij het hoofdmotief. Onderdrukkers en onderdrukten moesten immers na decennia van haat en geweld toch met elkaar door. Het idee van biecht en vergeving, begrip en samenwerking werd verkozen boven straf en vergelding.

Zowel slachtoffers als daders in Zuid-Afrika konden hun verhaal in de jaren ’90 doen voor een commissie. De gedachte was dat pijn die wordt uitgesproken een plek kan krijgen en kan worden erkend door de samenleving. Dat mensen na een lang proces van ontmenselijking van de ander weer een menselijk gezicht krijgen. Dat begrip in de achtergrond en motieven ruimte zouden scheppen voor vergeving. Tot slot speelt het idee dat geen straf zwaarder is dan de last te dragen van schuld en schaamte na werkelijk besef van iemands misdaden. Niet dat er geen straffen werden uitgedeeld overigens in de jaren na de val het Apartheidsregime, die mogelijkheid bleef overeind en daar werd ook gebruik van gemaakt.