Het einde van een Verenigd Koninkrijk? “Koningin laat ons achter met vragen”

Met de dood van koningin Elizabeth II is er een einde gekomen aan een tijdperk, zo luidt een veelgehoord commentaar de laatste dagen. Maar welk tijdperk betreden de Britten nu? “De koningin laat ons achter met veel vragen, en al die vragen blijven onbeantwoord.”

Elizabeth II bracht stabiliteit. Ze was er altijd. De Beatles, Diana, Tony Blair, Margaret Thatcher, John F. Kennedy. De Wereldtitel voetbal in 1966. Het koloniale rijk – toen ze de troon besteeg in 1952 viel een kwart van de wereldbevolking onder het Britse koninklijk bewind- en de val ervan. Winter, lente, zomer en herfst… enfin het moge duidelijk zijn: voor veel mensen was er een constante in het leven: Elizabeth II dronk haar kopje thee en schudde handen wereldwijd.

Aanval

Miljoenen aficionado’s van de monarchie én Republikeinen rouwen om het overlijden van de vrouw die bijna honderd jaar op deze aarde verbleef. Maar ondertussen stellen sommigen (voorzichtig) de vraag of het koninklijk huis nog van deze tijd is. Journalist Jonathan Cook kiest openlijk voor de aanval op het instituut: ‘Nu is de tijd om in de aanval te gaan.’ Alle codes ten spijt betekent zwijgen toestemmen. Het is volgens hem tijd om af te rekenen met de ‘ontstellend luxueuze levensstijl’ die meer dan ooit een klap in het gezicht betekent voor de burgers die hun rekening niet meer kunnen betalen en economisch zware tijden tegemoet gaan.

Vragen

Comedian en podcastmaker Russell Brand kiest duidelijk voor benadering waarbij hij de rouw een plek geeft maar de deur naar een andere staatsvorm voorzichtig op een kier zet. “Ze laat ons achter met veel vragen, vragen die onbeantwoord blijven. Hoe geven we invulling aan onze identiteit, cultuur, democratie en samenleving? Welke rol speelt macht daarin, en komt een machtsconcentratie in de handen van een centraal figuur de samenleving als geheel nog wel ten goede?”

Trauma

Ongemakkelijke vragen wellicht, maar een andere optie is misschien niet. Of men moet in het verleden blijven hangen. Dat is wat er massaal gebeurt, schreef schrijver en journalist Joris Luyendijk na jarenlang verblijf in Engeland. “Heel veel Engelsen kampen nog steeds met een subtiel maar diepgeworteld meerderwaardigheidscomplex uit de koloniale tijd. Zeg tegen Engelsen dat vanuit China bezien het verschil tussen hun land (0,86 procent van de wereldbevolking) en België (0,15 procent) een afrondingsfoutje is en mensen worden echt boos op je.”

Alle bezittingen wereldwijd, een oppermachtig leger, de handelsroutes etc. die in handen waren het Britse Rijk, dat alles is al vanaf de jaren ’40 van de vorige eeuw afgebrokkeld. “We beseffen niet hoezeer dat de Britse identiteit heeft bepaald. Als je die macht dan verliest, dan zorgt dat voor een groter trauma dan velen we ons realiseren.” Dat zei de Indiase schrijver (deels woonachtig in Londen) Pankaj Mishra vijf jaar geleden.

Droom

Het koninklijk huis als symbool van, aandenken aan een wereldrijk. Iets dat de burger moed geeft wanneer werkloosheid, slechte huisvesting, schulden, inflatie, criminaliteit de dagelijkse realiteit vormen. Een droom van grandeur en waardigheid waar mensen zich aan vastklampen. Een waaruit veel mensen uit de voormalige Britse koloniën ze graag willen wakker schudden met hun kant van het verhaal. Anderen overzeese burgers staan er juist onverschillig tegenover.

Opiniemaker Juliet Samuel geeft het koningshuis nadrukkelijk een plek in deze tijd: ‘De praktijken van de moderne overheid vinden plaats tegen grijze, schreefloze achtergronden. Tussen pakken die zich bewegen in een habitat van eindeloze PDF’s, flikkerende schermen, LED-verlichting en scrollende Twitter-feeds. Een monarchie houdt de schoonheid van allegorie en symboliek – de leeuw en de eenhoorn, de roos en de distel – in ons leven en stelt ons in staat om ons op zijn minst tijdelijk af te keren van de gruwelijkheid van kantoortapijten, callcenters en files, een wereld die niemand ooit wilde of waar niemand ooit mee instemde.’

Weegschaal

Weegt dat op tegen de boodschap dat afkomst en naam belangrijker is dan talent en doorzettingsvermogen? Dat ieders bijdrage even belangrijk is in een democratie? Zelf zegt Samuel daarover: ‘De kroon vervult ook de onschatbare functie om onze politici de toegang tot de felbegeerde status van een troon of staatshoofd te ontzeggen. Er zijn weinig dingen gezonder dan een plafond te stellen aan de ambitie van de politieke macht.’

Maar komt er niet ook onvermijdelijk politieke macht kijken bij de ceremoniële functie, hoe neutraal de adel zich ook opstelt? Denk alleen maar aan de rol die koning Charles III jarenlang heeft vervuld op het gebied van natuurbeheer en milieu, culminerend in de positie van klimaatkoning van het WEF?

Het gaat om meer dan koetsen van bladgoud, verslavende Netflix-series en traditie. Is de traditie gerechtvaardigd of ergens van de rails gelopen? Moet het aangepast worden of geheel afgeschaft? En in dat laatste geval: welke waardigheid kunnen wij er als samenleving dan tegenover zetten? Inderdaad. Dat zijn een heleboel vragen die we ons moeten stellen.