Het eindexamen Nederlands: Woke, wakker of wake-up call? – Docent Nederlands

Vorige week gingen de centrale examens voor het voortgezet onderwijs van start. Café Weltschmerz besteedt regelmatig aandacht aan de inhoud, de kwaliteit en de vrijheid van het onderwijs. Zo publiceerde Laila Mol een essay over haar ervaringen tijdens haar studie aan de lerarenopleiding en haar besluit om te stoppen met lesgeven. De titel van het stuk: “Indoctrineren kun je leren” leek mij een interessant uitgangspunt om de onderwerpen en strekkingen van de teksten van het examen Nederlands havo eens onder de loep te nemen.

Wat kregen de leerlingen op vrijdagmiddag 12 mei voorgeschoteld? Waar mochten ze drie uur lang hun volledige aandacht op richten?

Maria Elisar is als docent Nederlands werkzaam in het voortgezet onderwijs. Zij schrijft eens in de zoveel tijd een artikel voor Café Weltschmerz, waarbij zij haar achtergrond inzet om een bepaald thema te bespreken of te duiden.

Het examen bestond uit vier teksten en 37 te beantwoorden vragen. De oorspronkelijke teksten zijn afkomstig uit NRC Handelsblad, Trouw en de Volkskrant en werden daar gepubliceerd in 2018 en 2019. Hoewel het niet ongebruikelijk en om praktische redenen verklaarbaar is dat de teksten enigszins gedateerd zijn, is een tussenliggende periode van 4 tot 5 jaar op zijn minst opvallend te noemen. De teksten worden overigens altijd bewerkt om ze geschikt te maken voor het examen. Het College voor Toetsen en Examens geeft dit ook duidelijk aan en vermeldt keurig dat dit gebeurd is met respect voor de opvattingen van de auteurs. Wie de oorspronkelijk teksten wil lezen, wordt verwezen naar de vermelde bronnen.

De onderwerpen van de gekozen teksten zijn dit jaar zeker herkenbaar, want ze staan dicht bij de belevingswereld van de scholier en aankomend student: de inzet van digitale controlemiddelen bij de opvoeding, de internationalisering van het Nederlandse onderwijssysteem en het verschijnsel ‘ontlezing’ bij jongeren. De teksten laten stuk voor stuk meerdere invalshoeken van de onderwerpen zien, bevatten heldere argumentatie en vormen in meerdere opzichten stof tot nadenken. Uiteraard zal de aandacht van de examenkandidaten gericht zijn geweest op het correct beantwoorden van de vragen, maar met name de eerste tekst met de titel “Altijd een oogje in het zeil” naar een artikel van Wouter van Noort in NRC Handelsblad op 11 februari 2019 is interessant en zou de lezer kunnen aanzetten tot kritisch nadenken over de razendsnelle ontwikkeling van een ‘surveillancemaatschappij’. Zo bieden gps-functies op smartphones en horloges ouders de gelegenheid hun kinderen te volgen.

De schrijver stelt dat de mogelijkheid en het recht om (letterlijk en figuurlijk) te verdwalen snel aan het verdwijnen zijn en steeds meer vervangen worden door constante surveillance.

Op scholen uit zich dit in de vorm van digitale leerling- informatiesystemen als Magister en Somtoday, die ouders pushberichten sturen als hun kinderen onvoldoendes halen of spijbelen. Door de opkomst van nieuwe technologische mogelijkheden staat de ontwikkeling van zelfstandigheid en autonomie steeds meer onder druk.

“Volgtechnieken kunnen de grenzen van een betekenisvolle en ethische relatie overschrijden, waardoor er een situatie ontstaat van een te grote nabijheid aangejaagd door overdreven angsten en verkeerde aannames.” Deze uitspraak van Katleen Gabriels, techniekfilosoof aan de universiteit van Maastricht, zou met recht een wake-up call genoemd mogen worden, die niet alleen geldt voor de relatie tussen ouder en kind, maar ook naadloos aansluit bij de huidige rol van de overheid in ons denken en doen.