‘Het idee dat eten vooral om lichamelijk welzijn draait, is destructief voor het lichaam’

‘Eten gaat om gemeenschap, familie en spiritualiteit, om onze relatie tot de natuur. Het is een uiting van onze identiteit. Sinds dat mensen hun maaltijden deelden, ging het net net zo veel over biologie als over cultuur.

Dat eten vooral om lichamelijk welzijn draait, is een relatief nieuw idee. Een destructief idee naar mijn mening: niet alleen voor de vreugde van het eten zelf, maar paradoxaal genoeg ook voor het lichaam.

Niemand ter wereld maakt zich zo’n zorgen om het effect van het eten op de gezondheid als Amerikanen* en niemand lijdt aan zoveel dieetgerelateerde gezondheidsproblemen. We worden een land van orthorexianen: mensen met een ongezonde obsessie voor gezond eten.’

Uit: In Defense of Food- An Eaters Manifesto van Michael Pollan (2008)

Simplificatie

Michael Pollan ziet dat veel mensen hun dieet reduceren tot een veelvoud aan voedingsstoffen die ze tot zich moeten nemen. Voor hun hart, tegen aderverkalking en overgewicht, voor het behoud van goedwerkende hersenen en soepele gewrichten, tegen haarverlies en voor een gladde huid.

Je bent wat je eet. Maar je eet niet alleen maar nutriënten. Eten bestaat uit meer dan vitaminen en mineralen, omega-3 vetten, anti-oxidanten en monosachariden. Ja, het is mogelijk om uit alle voeding bestanddelen te destilleren die een bepaalde functie hebben. Het een stimuleert de afgifte van serotonine in het brein. Het ander zorgt voor spieropbouw.

Maar dat is niet het hele verhaal. De voedingsindustrie speelt in op de onzekerheid van de consument en creëert het tegelijkertijd. Producten krijgen claims over die bestanddelen mee (‘geen suiker toegevoegd’, ‘vegan’ ‘met extra calcium’) die de koper moet verleiden tot de aankoop ervan. Het resultaat is dat mensen eten kopen dat steeds meer bewerkt is en veel van de oorspronkelijke waarde van het originele eten verloren gaat.

Generaties

Daar zit ie dan: de gezonde, bewuste eter. Alleen aan tafel met een volkoren boterham met chiazaad en roomkaas-light erop gesmeerd. Een biologische ontbijtkoek voor bij de koffie, maar niemand om het mee te delen.

Tal van vitaminen rijker, maar niet genietend van een gerecht. Een gerecht dat al generaties, of mogelijk zelfs eeuwen meegaat, ontstaan door een proces van uitproberen, proeven en aanpassen, en gemaakt van lokale producten.Gerechten vol natuurlijke producten die elkaar versterken: mais bijvoorbeeld heeft een bepaald tekort aan aminozuren dat overvloedig aanwezig is in bonen en andersom. Samen vormen maistortilla’s met bonen in allerlei variaties een gebalanceerd dieet in Latijns-Amerika.

Traditionele eetpatronen hebben zich bewezen, ze zijn overgebracht van generatie op generatie, niet van marketingafdeling op consument. Het kan dus geen kwaad wat conservatiever te eten.

Het geheel

Bekijk ook het geheel: de verschillende kleuren, geuren, smaken; het samenspel van zuur en zoet, de wijze waarop vet en zout elkaar kunnen versterken. Een goede maaltijd draagt van alles wat in zich en zorgt voor een ingenieuze dynamiek van enzymen, hormonen en celreacties. Een die maar moeilijk is na te bootsen in een laboratorium.

Eten wordt bovendien voedzamer door het te delen. Net zoals men zich niet blind kan staren op een of enkele elementen van de voeding, kan men ook het leven niet in isolatie doorbrengen. Een mens heeft mensen nodig. Wanneer een maaltijd samen gegeten wordt, komt er een extra dimensie bij. De geest wordt als het ware aan de materie toegevoegd.

Dankbaarheid

Hoe simpel de maaltijd ook is, door samen te eten, voegt men wat toe. Niet alleen in gezelschap van vrienden, buren of familie. Denk alleen al aan de mensen die er nodig zijn geweest om voor jouw eten te zorgen: de boer op het land, de mensen die de oogst binnenhaalden, de arbeiders die het verpakt hebben. Degenen op het vrachtschip, in de vrachtwagen en in de haven, de vakkenvuller van de supermarkt etc. Dat is veel om dankbaar voor te zijn.

Men zou nog een stap verder kunnen gaan. Die aardappels die uit de grond zijn gehaald, de koffiebonen die zijn geplukt: zij hebben er niet voor gekozen om hun leven te beëindigen om jou van dienst te zijn… Als dat idee iets te ver gaat, denk dan aan de koe of de kip: zij hebben het leven gelaten om in jouw behoeften te voorzien. Door zich daar bewust van te worden, begint men aandachtiger te eten: men kauwt beter, proeft meer en eet minder, maar neemt meer op. Heel gezond voor het lichaam dus.

Michael Pollan

Schrijver en journalist Michael Pollan heeft vele artikelen en boeken geschreven over eten, en is de laatste jaren ook betrokken geweest bij (Netflix)series over het onderwerp. Hij schrijft niet zozeer over de geneugten van een goed restaurant of een flink bord dampende spaghetti met tomatensaus en boter, maar vooral over eetcultuur: hoe verhouden we ons tot ons eten en drinken? Tot vlees eten? Wat zegt de hoge consumptie van bewerkt eten over onze samenleving? Voelen mensen in steden nog een verbinding met hun eten op tafel?

*Als Amerikaan legt Pollan veel nadruk op de Amerikaanse eetcultuur, getuige ook het citaat waarmee dit stuk van Ziel op Zondag begon. Niet alles van wat hij schrijft over zijn landgenoten en diens eetgewoonten is toe te passen op Nederland, maar een groot gedeelte wel. De VS is immers trendsetter op vele gebieden en geeft vaak aan in welke richting het eetpatroon hier gaat, of dat nu extreem ongezond eten of juist de drang naar gezond eten betreft.

Het fragment dat is uitgekozen komt van ‘In Defense of Food’ uit 2008, uitgegeven door Penguin Books, pagina 8-9.