‘Het is op dat moment dat de echte stilte haar intrede doet: in het gedeelde stilzwijgen’ – Dirk de Wachter

‘De modieuze stiltehype lijkt te verhullen waar het echt om zou moeten gaan: samen-leven. De mens is geen solitair dier maar een wezen dat existentie fundamenteel put uit de medemenselijke context waarin hij zich bevindt. In de verbinding met anderen, de erkenning van de Ander, door te spreken en te laten spreken, vindt de mens zijn ware zijn.

De verbinding komt tot leven in de taal, maar wordt tegelijkertijd door de eindige mogelijkheden van de taal op een tragische wijze beperkt. Het met elkaar leven en spreken is een stotterend zoeken, een broos pogen, een twijfelend proberen tussen afstand en nabijheid, tussen afhankelijkheid en autonomie. De woorden die hiervoor nodig zijn kunnen maar gehoord worden tegen een achtergrond van een mild zwijgen.

Het is op dat moment dat de echte stilte haar intrede doet: niet in een rumoerige dwang tot stilstaan, maar in het gedeelde stilzwijgen. Dat stilzwijgen noopt ons tot aandachtig luisteren, tot bedachtzaam afwachten en voorzichtig peilen naar de blik van de weerloze Ander.’

Uit De Wereld van De Wachter, hoofdstuk 2: Stil? Uitgeverij LannooCampus, tweede druk 2016

Broos

Dat veel mensen zichzelf voorbijlopen, het contact met zichzelf en hun medemens kwijtraken in een continue ratrace, staat voor De Wachter als een paal boven water. Dat de moderne mens blootgesteld wordt aan een bombardement voor de zintuigen en zich moet weren tegen aandachtskapers die de weg naar binnen barricaderen, is hem een doorn in het oog.

In een korte passage over stilte, merkt hij nog iets op: stilte als handelswaar. Bezinning met een prijskaartje, wellnessretraites, de belofte van sereniteit na het kopen van pakweg een chocoladereep of een app-installatie op de telefoon. Maar ware stilte gaat dieper, ‘komt twijfelend tot stand’ en is ‘een broos pogen’ van kwetsbare en daarom moedige personen die de verbinding aangaan met zichzelf en de ander.

De mens en de wereld

Dirk de Wachter is psychiater en psychotherapeut, en bovendien hoogleraar aan het Universitair Psychiatrisch Centrum van de Katholieke Universiteit Leuven. Hij schreef goed verkochte en goedbesproken boeken zoals ‘De liefde: een onmogelijk verlangen?’. In 2012 kreeg hij bekendheid bij het grote publiek met zijn boek ‘Borderline Times’.

In ‘De Wereld van De Wachter’ verkent hij de wereld en de wijze vooral waarop de mens zich daartoe verhoudt. Een onmogelijke opgave uiteraard: ‘De antwoorden voor de wereld kunnen nooit definitief zijn, maar altijd weer zoekend, hortend, corrigerend.’ Via hoofdstukken zoals het genoemde ‘Stil?’, ‘God?’ ‘Economie?’ en ‘Jeugd?’ probeert hij meer grip te krijgen op de Grote Vragen van het leven. Hij doet dat al schetsend, met ontzag voor het ongrijpbare, mysterieuze en vaak tegenstrijdige van de thema’s die hij aanraakt.

Acceptatie van verdriet

Dirk de Wachter is vanwege zijn media-optredens en publicaties bekend komen te staan als de ‘verdrietdokter’, een man die de boodschap uitdraagt dat het leven niet altijd een feest is, maar dat vooral ook niet hoeft te zijn. Sterker nog: veel mensen lijden volgens De Wachter onder de nadruk op ‘geluk’, ‘plezier’, ‘succes’ en het maakbare leven.

Zingeving, verbinding en diepgang is wat een mens nodig heeft. Zo zei hij eind februari van dit jaar bij het radioprogramma Mischa! op radio1: “Het idee dat het leven vooral leuk moet zijn is de ziekte van deze tijd. We lijken niet te kunnen accepteren dat het dagelijks leven af en toe een klein beetje gewoon en zelfs een klein beetje verdrietig is. (…) In de ongelukkigheid komen de grootste verbindingen tot stand.”

Bijwerking

En ook door De Wachter uitgesproken: “Als geluk een obsessioneel doel wordt, dan dreigt het mis te lopen. Ik denk dat geluk een bijwerking mag zijn van een goed leven, een zinvol leven, een leven met de ander, een leven dat zorgzaam is, een leven dat gedeeld is.”

Momenteel kampt De Wachter met kanker, en heeft daarover meerdere malen gesproken: ‘Ze vroegen me of ik de dood in de ogen had gekeken. Nee, ik voelde die hete, vochtige, stinkende adem in mijn nek. Bij wijze van spreken. Dat was zeer akelig, dat gevoel om langs achteren beslopen te worden.’

Eens

Begin 2020 was hij te gast bij Café Weltschmerz, waar hij sprak met ‘geluksprofessor’ Ruut Veenhoven, onder leiding van psycholoog Ad Bergsma. Daar bleek de tegenstelling van de ‘happy-go-lucky onderzoeker’ Veenhoven en de ‘Nick Cave van de psychiatrie’ minder groot dan vooraf verondersteld. Want hoewel hun boodschap uiteindelijk een andere vorm krijgt, zijn ze het inhoudelijk op veel punten met elkaar eens. Juist dat maakt het gesprek interessant.  Het is hieronder nogmaals te bekijken.

De kunst van het ongelukkig zijn: Dirk de Wachter, Ruut Veenhoven en Ad Bergsma