Hoe te schrijven over de islam? “Misschien heb ik wel veel te filosofisch zitten vlooien”

Café Weltschmerz biedt met veel genoegen de ruimte aan verschillende experts en graag geziene gasten om hun visie op een actueel thema met ons te delen. In de rubriek Vrienden van Weltschmerz komen verschillende onderwerpen aan bod, waarbij uiteraard ook alternatieve geluiden welkom zijn. Graag zien wij dan ook uw reactie onderaan een artikel tegemoet.

De vorige keer deelden wij een artikel van Arthur Blok (uitvoerend hoofdredacteur van The Liberum): ‘Wie de *** denkt Klaus Schwab wel niet dat hij is?‘. Daarin deelde hij zijn gedachten over Klaus Schwab en het in zijn ogen zijn veel te machtige, ondemocratische en allesvernietigende instituut dat het WEF heet.

Vandaag Paul Cliteur. De emeritus hoogleraar rechtsfilosofie geeft publicist en journalist Arthur van Amerongen daarin een pluim voor zijn boek ‘Safari Eurabia: op zoek naar het nieuwe kalifaat.‘ In wezen zet hij de schijnwerper direct op het gesprek dat de vaste interviewer van Café Weltschmerz had met Van Amerongen voor de videoreeks ‘Boeken die u niet mag lezen.’ De conversatie verschijnt binnenkort online. 

De beste reisgids van de AIVD

Het gesprek is meerdere redenen de moeite van het kijken waard. Enerzijds is een analyse van de mogelijke plek van de islam in Europa op zich al interessant. Anderzijds heeft Cliteur zelf zich veelvuldig in ‘het islamdebat’ gemengd. Misschien is het laatste ook zo te formuleren: hij heeft zich vaak uitgesproken over een gebrek aan debat over de islam. Hoe het ook zij, de wetenschapper merkt op dat zijn gesprekspartner het thema op een geheel andere manier aanpakt en dat dwingt tot reflectie: ‘Misschien heb ik wel veel te filosofisch zitten vlooien met de goddelijke bevelstheorie, morele autonomie, morele heteronomie – daar knapt toch geen mens van op?’ Over het boek dat het tweetal bespreken is hij ondertussen erg te spreken: ‘Hoe dit boek te typeren? Van Amerongen’s geweldige boek houdt het midden tussen autobiografisch geouwehoer à la Reve, een reisgids, en het beste AIVD-rapport dat over het onderwerp geschreven is.’

 “Misschien heb ik wel veel te filosofisch zitten vlooien”

Ik heb voor Café Weltschmerz een gesprek mogen voeren met Arthur van Amerongen over zijn boek Safari Eurabia: op zoek naar het nieuwe kalifaat (2022): “De rode draad door Safari Eurabia is de prangende vraag hoe het staat met de islam in het ondergaande Avondland,” aldus de auteur. “Waar ligt de loyaliteit van Europese moslims: bij Allah en zijn profeet of bij de seculiere samenlevingen waarin ze wonen? Is de islam een serieuze bedreiging voor Fort Europa en zullen de baardmannen met hun kromzwaarden uiteindelijk de boel overnemen, het Avondland omvolken en het judeo-christelijke erfgoed opblazen, zoals ze dat deden met de Boeddhabeelden in de rotswand van Bamiyan in Afghanistan? Of ontstaat er uiteindelijk gewoon een gezellige knusse Europese islam?”

Typerend voor de benadering van Van Amerongen is de nogal luchtige toon waarmee hij over dit bedrukkende onderwerp schrijft. En dat is bijzonder. Op de kaft van het boek zien we de Eiffeltoren met de halve maan erop, het symbool van de islam. Op de achtergrond zien we moskeeën en minaretten oprijzen. Gaat Europa de confrontatie met de islam overleven? Of wordt Europa geïslamiseerd? Mijn eigen leermeester, Bassam Tibi, typeerde het dilemma als: óf de islam europeaniseert óf Europa islamiseert. Tibi vond zelf dat de islam zou moeten europeaniseren. Maar hij meende ook dat je daarvoor iets moest doen: Westerse waarden verdedigen. De vrijheid van expressie verdedigen. Verdedigen tegenover de aanslagen die daarop worden gepleegd.

Dát die aanslagen daadwerkelijk worden gepleegd, en veel letterlijker dan we hadden durven denken enkele decennia geleden, is inmiddels wel duidelijk geworden met de aanslag op Rushdie (1989, 2022), de liquidatie van nagenoeg de gehele redactie van Charlie Hebdo (2015), de bijna onthoofding van Theo van Gogh (2004) en de daadwerkelijke onthoofding van Samuel Paty (2020).

Zwijgen

Maar toch willen we daar liever niet over praten en liefst ook niet aan denken. Wim van Rooy schreef hierover een boek met als titel Waarover men niet spreekt: bezonken gedachten over postmodernisme, Europa, islam, gepubliceerd in dat rampjaar 2015 toen ook Charlie Hebdo werd uitgeschakeld. Men zwijgt. Wij zwijgen. We weten gewoon niet wat we moeten zeggen. Want alles wat we zeggen zou wel eens contraproductief, beledigend, haatdragend, stigmatiserend en sfeerbedervend kunnen zijn.

Ik moet zeggen dat ik ook wel geworsteld heb met de toon waarop men dit onderwerp kan bespreken. Serieus? Ernstig? Polemisch? Begrijpend? Verontschuldigend? Analytisch? Ik heb het onder andere geprobeerd in Het monotheïstisch dilemma: of de theologie van het terrorisme (2010) en in Theoterrorism v. Freedom of Speech: from Incident to Precedent (2019). In het eerste boek met een ontleding van de elementen van het islamistisch terrorisme, in het tweede boek met een overzicht van de capitulatie van de vrijheid van expressie voor de terreur.

Gezelliger kon ik het niet maken. Maar dat heeft het lezerspubliek ook heel goed begrepen. Ik heb vele lezingen over het onderwerp gegeven en overal zag ik dezelfde onthutste gezichten om mij heen. Ik kan niet zeggen dat ik werd tegengesproken. Er was eigenlijk gewoon een groot stilzwijgen om mij heen. Men weet gewoon helemaal niet wat men met het onderwerp aan moet. Opeenvolgende ministers van justitie en veiligheid hebben het dilemma keurig onder het tapijt geveegd en we zien in alle landen van Europa en in de Westerse wereld in het algemeen hetzelfde patroon. Men zwijgt. Van Rooy heeft gelijk.

Nieuwe fase

Maar met Van Amerongen komt de literatuur in een nieuwe fase. Hij maakt grappen en grollen. Hij schrijft als Gerard Reve. Er is ook gewoon heel veel lol te beleven met Van Amerongen als reisleider. Misschien is hij de gamechanger? Misschien is dit wel de manier om het onderwerp aan de orde te stellen. Misschien heb ik wel veel te filosofisch zitten vlooien met de goddelijke bevelstheorie, morele autonomie, morele heteronomie – daar knapt toch geen mens van op?

Hoe dit boek te typeren? Van Amerongen’s geweldige boek houdt het midden tussen autobiografisch geouwehoer à la Reve, een reisgids, en het beste AIVD-rapport dat over het onderwerp geschreven is.