Is boycot Russische tennissers door Wimbledon te rechtvaardigen? “Dit is krankzinnig”

Russische en Wit-Russische tennissers zijn niet welkom op de komende editie van Wimbledon. De organisatie van het grootste tennistoernooi ter wereld ‘wenst de slachtoffers van de situatie in Oekraïne te steunen’ en wil met de maatregel ‘de invloed van Rusland beperken.’ Novak Djokovic, de nummer een van de wereldtennisranglijst, vindt de boycot “krankzinnig.” Is dat zo, of is de beslissing te rechtvaardigen? Zijn er ooit eerder soortgelijke besluiten genomen en wat zullen de gevolgen zijn?

De bekendste boycots

De meest bekende sportboycots zijn waarschijnlijk die van de Olympische Spelen in Moskou in 1980 en vier jaar later in Los Angeles. In 1980 was de Koude Oorlog nog volop in gang en was er sprake van een grote rivaliteit tussen de twee machtsblokken van de Sovjet-Unie aan de ene kant en de Verenigde Staten aan de andere. De Olympische Spelen waren een welkome vierjaarlijkse voortzetting van die oorlog met andere middelen: de politieke animositeit werd daar met overgave uitgevochten, van de judomat tot het ijshockeyveld.

De officiële reden voor de boycot van de Verenigde Staten was de inval van de Sovjet-Unie in Afghanistan een jaar eerder. Meer dan zestig landen volgden Amerika en waren afwezig in Moskou. Nederland zond haar atleten wel uit, maar deed niet mee aan de openingsceremonie en hees niet de Nederlandse maar de Olympische vlag bij medaille-uitreikingen. Vier jaar later werd de organisatie van Los Angeles met gelijke munt terugbetaald: de Sovjet-Unie boycotte de Spelen, en kreeg 14 andere landen zover dat ook te doen.

Sport en politiek

Er zijn weinig sportevenementen die zo zich zo apolitiek presenteren en juist zo politiek zíjn: tijdens de Olympische Spelen laat een land zich van zijn beste kant zien voor het oog van de hele wereld. Kosten noch moeite worden gespaard en grote financiële verliezen zijn eerder regel dan uitzondering. Tel daar persoonlijke tragedies bij op, zoals meer dan een miljoen Chinezen die naar verluidt hun woning verloren om plaats te maken voor het internationale sportevenement in 2008 in Peking. Het is het de regering van het organiserende land (de Spelen worden in een stad(sregio) gehouden maar kan dat alleen met steun van de nationale regering) allemaal waard.

Niet alle Spelen zijn even controversieel: in 1994 bijvoorbeeld maakte de wereld kennis met het schattige Winter Wonderland van Lillehammer in Noorwegen. De eerste Spelen na de val van de muur in Barcelona hebben de stad op de kaart gezet, al zal niet iedere inwoner even blij zijn geweest met de (vastgoed)boom die volgde op de positieve publiciteit. Veel mensen krijgen echter nog steeds de rillingen van de internationale krachtmeting van Berlijn in 1936 of denken met het schaamrood op de kaken aan de onderdrukking van de Oeigoeren en de Tibetanen terwijl de sporters zo hard mogelijk over de finish renden in China.

En wat te denken van de onderonsjes tussen Vladimir Poetin en Xi Jinping tijdens de laatste Winterspelen, vlak voor de geopolitieke aardverschuiving van februari? Onafhankelijk van de atleten die zonder politieke doeleinden hun grenzen willen verleggen, is het moeilijk vol te houden dat politiek en sport volledig van elkaar gescheiden zijn.

Zuid-Afrika

De jaren van Apartheid in Zuid-Afrika hadden ook gevolgen voor sporters, het lijkt erop dat die situatie nog het meest te vergelijken is met de huidige. Van cricket tot schaken en voetbal, op het internationale podium werden de topsporters niet uitgenodigd door organiserende landen dan wel sportbonden. De vergelijking loopt toch al weer snel mank: tennissers hadden vooral in landenwedstrijden te kampen met de politieke situatie. Maar laat dat nu het minst tot de verbeelding spreken in de tenniswereld.

Het is een individuele sport waar atleten voor eigen succes gaan op toernooien die het hele jaar lang wereldwijd gespeeld worden. Vaak zijn de spelers vanaf jonge leeftijd opgeleid in tennisacademies in onder andere de Verenigde Staten en Spanje, en staan de tennissers niet meer ingeschreven in hun vaderland maar zijn ze officieel verhuisd naar (belastingtechnisch ‘slimme’) oorden zoals Monaco. Ten tijde van Apartheid konden Johan Kriek en Kevin Curren gewoon doorspelen in het internationale circuit, en ze deden dat met succes.

Uitspreken

In dat opzicht is de huidige boycot opvallend. Kun je individuele sporters verantwoordelijk houden voor de politieke acties van hun land? De Oekraïense speelster Elina Svitolina vindt dat ze zich in ieder geval uit moeten spreken tegen de acties van Rusland. Maar hoe ver moeten ze daarin gaan, waar ligt de grens?

Andrey Rublev schreef na zijn overwinning op een tennistoernooi in Dubai ‘Geen oorlog meer’ op de camera langs het tennisveld. Maar misschien heeft hij geen familie en dierbaren meer in Rusland wonen die slachtoffer kunnen worden door zijn statement. Andere spelers hebben dat mogelijk wel. Rublev is overigens toch uitgesloten van deelname. Victoria Azarenka is de voormalige nummer een van de wereld. Ze heeft de Wit-Russische nationaliteit maar woont sinds haar vijftiende niet meer in het land. Alsnog mag ze niet meedoen.

En wat als de twee tennissers zouden wijzen op eerdere akkoorden tussen Rusland en het Westen die de grenzen moesten bewaken tussen Rusland en het Westen, en de rol van de NAVO en de uitbreiding van de EU moesten inperken? Laten we zeggen, hún kant van het verhaal naar voren brachten, mochten ze er een politieke visie op nahouden. Is dat ook al reden genoeg voor een sportieve uitsluiting? Dat gaat in de richting van een denkpolitie.

Bloed aan de paal

Valt er dan niets te zeggen voor een boycot? Sport is een uithangbord dat de kracht, discipline en vitaliteit van een land vertegenwoordigt, zou men kunnen zeggen. Poetin is hier gevoelig voor, al heeft hij gezelschap van vele wereldleiders (denk bijvoorbeeld aan de ‘sportgekke’ Koning Willem-Alexander) die hunkeren naar sportsucces en de glorie van een sportoverwinning soms lijken te ervaren alsof ze het zelf hebben behaald. Hoewel het in het geval van Wimbledon niet gaat om een door Rusland georganiseerd toernooi, wordt hem het uithangbord ontnomen en daarmee heeft Poetin een wapen minder. Dat zou iemand die in termen van strijd het conflict beschouwt, kunnen beweren. Aan de andere kant, zoals Therese Raphael schrijft, is het waarschijnlijker dat de maatregel in Rusland wordt geportretteerd als de zoveelste onrechtvaardige bejegening van het land.

Natuurlijk is de verontwaardiging over de verontwaardiging ook in dit geval weer volop aanwezig. Want ehm, hoe zat het ook alweer met de Oeigoeren? De moderne slaven in Qatar, de oorlog in Jemen en de rol van Saudi-Arabië? Zijn we het WK Voetbal in Argentinië in 1978 al vergeten, met het spreekwoordelijke bloed aan de paal?

Gevolgen

Wat zullen de gevolgen zijn van de beslissing? Volgen andere tennistoernooien? Zodra landen steeds meer partij kiezen in het conflict, nieuwe allianties aangaan en oude samenwerkingsverbanden verstevigen, zullen (landen)teams en individuele sporters dan steeds meer de speelbal worden van politieke spelletjes? Is het denkbaar dat spelers uit ‘landen waar wat mis mee is’ vaker geweerd worden,  of dat ze de politieke/ maatschappelijke voorkeuren van de gastheer moeten onderschrijven?

Novak Djokovic

Djokovic, die in zekere zin werd geboycot door de Australian Open in januari dit jaar omdat hij niet gevaccineerd is, spreekt zich uit. Hij ziet dat individuen geraakt worden door hun paspoort en niet door hun daden, iets wat in discussies ook vaak naar voren komt als argument tegen economische sancties. “Ik zal oorlog altijd veroordelen, ik ben zelf een kind van de oorlog,” aldus de Serviër. “Ik weet hoeveel emotioneel trauma het tot gevolg heeft. Maar spelers, tennisspelers, individuele atleten, hebben hier niets mee te maken. Dit is krankzinnig.”

Tot slot: voor dit artikel is geput uit meerdere bronnen, de belangrijkste zijn al in in het artikel aangegeven. Dit artikel van de Huffington Post is ook de moeite waard, en op deze pagina wordt een klein kijkje achter de schermen van (olympische) sportboycots gegeven. Reason zet een aantal pro’s en con’s van sport boycots op een rijtje.