Opiniestuk in NRC: wees kritisch op een al te machtige overheid

De staatsmacht willen begrenzen is niet ‘wappie’ maar liberaal.  Deze kop stond afgelopen weekend in NRC. Het stuk is geschreven door Josette Daemen, promovendus aan het Instituut Politieke Wetenschap van de Universiteit Leiden. Wat een krachtig artikel en dat in een mainstreamkrant. Wees kritisch op een al te machtige overheid, schrijft zij, en dat kan ik alleen maar beamen. Hierbij een samenvatting van haar artikel.

Allereerst: over welk liberalisme heeft zij het? Daemen schrijft: In de kern draait het om de overtuiging dat elk persoon de grootst mogelijke vrijheid zou moeten hebben om zijn of haar leven vorm te geven, voor zover die te verenigen is met eenzelfde vrijheid voor anderen. Liberalen verschillen echter van mening met elkaar over zowel het filosofische fundament als de praktische implicaties van die overtuiging.

Judith Shklar (1928-1992), politiek filosoof aan universiteit van Harvard, onderscheidt natuurrechtenliberalisme, liberalisme van persoonlijke ontwikkeling en liberalisme van angst. Shklar geeft voorkeur aan de laatste vorm, omdat de focus van dit liberalisme ligt op het afwenden van herhaling van ellende, waarmee we helaas door de geschiedenis heen zo bekend zijn en die meestal door overheden is gepleegd. Denk aan slavernij, imperialisme, fascisme en dictoriaal communisme. Deze vorm van liberalisme leunt dus niet zozeer op hoop, maar op herinnering.

Natuurlijk heeft de overheid een noodzakelijke rol om ervoor te zorgen dat burgers elkaar onderling niets aandoen. Tegelijkertijd zijn de ‘angstige liberalen’ zich bewust van het feit dat de staat zijn overweldigende macht ook ten kwade kan inzetten. Daarom stellen zij nooit onvoorwaardelijk vertrouwen in de overheid en zijn zij erop gebrand dat er voortdurend een grens wordt getrokken tussen publiek en privédomein. In dat laatste heeft de staat niets te zoeken.

Dit liberalisme lijkt te passen bij de wereld van nu en je zou verwachten dat landen die voor liberaal doorgaan erop gebrand zijn om de vrijheid te waarborgen en de staatsmacht te begrenzen. Maar daar lijkt het niet op vindt Daemen: je ziet eerder dat overheden in Nederland en elders in Europa steeds minder tegenmacht dulden en de grens tussen het publieke domein en de privésfeer steeds meer oprekken. Om maar enkele voorbeelden te noemen: persoonsgegevens van demonstranten worden verzameld en de staat wil banken toestaan om transacties boven 100 euro te monitoren. Dit laatste om witwassen en financieren van terrorisme tegen te gaan.

En we kunnen allang niet meer rekenen op de politieke partijen die voor liberaal doorgaan in Nederland, zo gaat Daemen verder. Van Huffelen (D66) zette haar handtekening onder een voorstel voor een Europese Digitale Identiteit, terwijl een Kamermeerderheid zich hiertegen had uitgesproken. Plus: tijdens de coronapandemie schaarden juist VVD en D66 zich achter de invoering van de avondklok en coronapas.

Ook Maxim Februari heeft gesteld dat bevraging van de staatsmacht sinds de pandemie wordt afgedaan als iets voor wappies. En het probleem is hierdoor dat alleen radicaal-rechtse partijen nog durven te protesteren. Het is dus belangrijk dat ook mainstreampartijen zich niet stilhouden over dit belangrijke thema en de staatsmacht begrenzen.

Tot besluit betoogt Daemen: als we de liberale samenleving echt serieus nemen, dan betekent dit dat we de staat bezien met een gezond wantrouwen en beperkingen stellen aan de machtsmiddelen die de overheid in handen krijgt. En dat we een duidelijke grens blijven trekken tussen het publieke en privédomein. De utopie zullen we zo niet bereiken, leert Judith Shklar ons, wel zullen een dystopie voorkomen.

Hoe belangrijk is dit? Ik ben benieuwd naar de reacties op dit artikel. Bij mij raakt het in ieder geval een gevoelige snaar en hoop dat dit bij veel mensen zo is. Ik was sowieso blij verrast dat dit opiniestuk in een ‘gewone’ krant is verschenen.

Het hele artikel is hier te lezen.