Vrijwillig Vertrouwen

Column van Tom van Lamoen

Steeds vaker kom ik terecht op het woord “vrijwilligheid” en het begint steeds meer voor mij te betekenen. Het vormt de basis van het voluntarisme, de filosofische stroming waarin voor mij de puzzelstukjes op dit moment in elkaar vallen. Vrijwilligheid is voor mij de basis waar spiritualiteit, filosofie en politiek samenkomen en alles op zijn plek valt.

Vrijwilligheid is het tegenovergestelde van dwang. Helaas gaat onze politiek steeds meer uit van dwang. Zelfs democratie heeft dit probleem inherent. Stel je voor dat je met 17 personen bent en niet tot een overeenstemming kunt komen. Uiteindelijk zul je moeten stemmen en worden mogelijk 8 personen gedwongen om een keuze te volgen waar ze niet achter staan. Hoe centraler deze besluitvorming plaatsvindt, hoe groter de groep wordt die onder dwang staat. Dit maakt het steeds moeilijker om tot een empathische consensus te komen.

Kijkend naar ons huidige politieke systeem, moeten we ook nog eens vertegenwoordigers kiezen. Vertegenwoordigers kunnen echter nooit voor 100% onze mening vertegenwoordigen, omdat elk individu op aarde verschillend is. Bovendien behartigen ze vaak ook niet alle standpunten van een individu, omdat ze gebonden zijn aan een partij. Laat staan dat ze iets van deze standpunten daadwerkelijk zullen uitvoeren. Met coalities, onderlinge afspraken en een zetelverdeling die de grotere partijen drastisch bevoordeelt, durf ik uit eigen ervaring te zeggen dat het beleid in Amersfoort slechts een kleine minderheid vertegenwoordigt. Dit wordt versterkt door het feit dat de opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen slechts 50% was. Is deze situatie wenselijk? Dat laat ik aan de lezer over.

Kortom, een te groot deel van de samenleving wordt op zijn minst deels onderdrukt door de heersende groep. Terwijl er juist op het hoogste universitaire niveau steeds meer teruggevallen wordt op consentvorming in alle organisaties. Kleinere gedecentraliseerde groepen waar besluitvorming kan worden gevormd op basis van empathie. Deep democracy, dialoog, co-creatie en participatie met echte voor afgesproken bevoegdheid is steeds meer de norm. Omdat de nadelen van mob-rule enorm ontwrichtend zijn voor voor een organisatie structuur. En laat dit nu ook een prachtige weerspiegeling zijn van de huidige samenleving waar angst, boosheid en polarisatie de laatste decennia enorm zijn toegenomen.

Dwang

Het fundament van ons huidige systeem berust op dwang. Maar hoe komt de overheid aan de middelen om te kunnen regeren? Grotendeels door belastinginkomsten, en deels door leningen en de geldpers, maar daar zal ik deze keer niet over beginnen. Al deze inkomsten worden verkregen door dwang. Als ik het niet eens ben met uitgaven of beleid, zal ik er toch voor moeten betalen. Zo niet, dan zal er uiteindelijk een deurwaarder voor mijn deur staan en in het ergste geval zelfs gewapende politie. Veel burgers zien belasting echter niet als dwang, omdat “de overheid dat zijn wij!”

We betalen belasting voor het algemeen belang van de samenleving, toch? Dit kan uiteraard ter discussie worden gesteld, maar één ding is zeker: geen enkel individu krijgt waar voor zijn geld. Zelfs de minst bedeelden in de samenleving zouden veel meer solidariteit kunnen ervaren als er geen bureaucratische rompslomp aan voorafging.

In onze huidige samenleving lijkt het meeste geld te stromen naar de centrale planning van onze economie en manier van leven. Woorden als gedragsbeïnvloeding zijn tegenwoordig gebruikelijk geworden in bestuurlijke documenten. Maar hoe heeft deze groeiende centralisatie van besluitvorming invloed op de belangen van het individu? Dit lijkt een kern van het probleem te zijn waar we vandaag de dag mee kampen. De politiek domineert de gesprekken en polarisatie neemt toe. Inwoners zijn het simpelweg niet eens met de besteding van “hun” geld. Zelfs als het ethisch en goed zou worden besteed, is er nog steeds veel kritiek. Bovendien komen er steeds meer onthullingen van wanbeleid en corruptie aan het licht. Het vertrouwen in de politiek is nog nooit zo laag geweest.

Vertrouwen

Vertrouwen is een cruciaal aspect in ons geloof in de overheid, de huidige coalitie, Tweede Kamerleden en autoriteit in het algemeen. Er bestaat echter een aanzienlijk verschil tussen deze vormen van vertrouwen. Polarisatie is sterk aanwezig, waarbij “rechts en links” steeds extremere standpunten innemen om de andere kant zoveel mogelijk de schuld te geven van alle problemen. Toch zijn de meeste politici het erover eens dat hun eigen partij uiteraard wel te vertrouwen is.

Laten we eens kijken naar de definitie en betekenis van vertrouwen. Volgens Wikipedia is vertrouwen “het hebben van een vaste overtuiging dat een gewenste omstandigheid, waarvan de beheersing buiten de eigen macht ligt, zich voor zal doen”. Een mooie beschrijving. Vertrouwen gaat dus over het geloof in een situatie die buiten onze persoonlijke macht ligt. Het is een deel van onze persoonlijke keuzes in het leven dat we overdragen aan anderen.

Vertrouwen is een krachtig concept dat diep geworteld is in onze menselijke aard. Het gaat verder dan alleen het rationele en omvat ook een spirituele en filosofische dimensie. Als sociale wezens hebben we van nature de behoefte om vertrouwen te hebben in anderen, vooral de mensen die dichtbij ons staan. Wanneer dit vertrouwen wordt ondermijnd, ontstaat er een onmenselijke situatie die stress en gezondheidsproblemen, zoals depressie, met zich meebrengt. Vertrouwen vormt de basis van elke relatie, of het nu gaat om vriendschap, liefde of zakelijke interacties. Elk individu heeft het recht om te kiezen met wie hij deze vertrouwensband aangaat en wie hij toelaat in zijn persoonlijke sfeer, omdat dit vertrouwen een kostbaar goed is.

Afhankelijkheid

Vertrouwen en afhankelijkheid gaan hand in hand. Vertrouwen betekent dat je jezelf kwetsbaar durft op te stellen en bereid bent om deels afhankelijk te zijn van de ander. Een huwelijk is hiervan een duidelijk voorbeeld, maar ook een zakelijk contract of zelfs een vriendschap waarin onuitgesproken regels gelden die verwachtingen scheppen binnen de onderlinge relatie.

Voor mij is vertrouwen iets bijzonders. Het kan niet zomaar dienen als een universele basis waarop alles wordt gebouwd. Vertrouwen kan naar mijn mening alleen worden gegeven aan mensen die je persoonlijk kent, mensen waarvan je weet dat je goed met hen kunt opschieten en nog belangrijker, mensen waarvan het breken van dit vertrouwen consequenties heeft. Dit omvat positieve consequenties die voortvloeien uit de onderlinge relatie, maar ook negatieve consequenties die voortkomen uit het verbreken van het onderlinge “virtuele contract”.

Maar hebben politici eigenlijk wel negatieve consequenties wanneer zij ons vertrouwen schenden? Bestaat er werkelijke aansprakelijkheid in de politiek? Hoewel ze mogelijk stemmen verliezen, is de vraag: op wie moeten we dan de volgende keer stemmen? In de politiek lijken de vertegenwoordigers en bestuurders virtueel immuun te zijn voor aansprakelijkheid.

De bekende uitspraak van Thomas Sowell luidt: “Er is geen stommere of gevaarlijkere manier om beslissingen te nemen dan door deze in handen te leggen van mensen die geen prijs betalen voor het maken van fouten.”

Afhankelijkheid van anderen en het vertrouwen dat daarmee gepaard gaat, zouden tenminste altijd een vrijwillige keuze moeten zijn. Als je gedwongen wordt om iemand te vertrouwen, kan dat niet langer vertrouwen worden genoemd. Maar hoe kunnen we dan eigenlijk vertrouwen hebben in onze overheid als we geen keuze hebben, bijvoorbeeld door te stoppen met onze bijdrage aan dit systeem?

Bewustzijn

Bewustzijn en verantwoordelijkheid nemen voor onze persoonlijke keuzes en acties zijn essentiële aspecten van persoonlijke groei en ontwikkeling. Het is algemeen bekend dat dit de weg is naar een sterker zelf. Verantwoordelijkheid stimuleert groei op verschillende niveaus: psychologisch, filosofisch, spiritueel, rationeel en zelfs op het gebied van persoonlijke gezondheid. Het nemen van verantwoordelijkheid vanuit ons bewustzijn vormt misschien wel de belangrijkste pijler in ons leven. Het volwassen worden is synoniem aan verantwoordelijk gedrag. Naarmate we verantwoordelijkheid op ons nemen, groeit ons gevoel van verantwoordelijkheidsbesef enorm. Dit wordt vooral duidelijk wanneer we bijvoorbeeld kinderen krijgen. De persoonlijke connectie en het besef dat er mensen van ons afhankelijk zijn, versterken ons verantwoordelijkheidsgevoel.

In elke samenleving zullen er altijd natuurlijke leiders en volgers zijn. Zolang de keuze om te volgen vrijwillig blijft, functioneert dit systeem als een zelfregulerend mechanisme waarbij corruptie directe gevolgen heeft voor de verworven autoriteit. Daarom is vrijwilligheid in een politiek systeem helemaal geen vreemd idee. Alle samenlevingen in de geschiedenis zijn ontstaan vanuit natuurlijke leiders die volgers wonnen omdat ze daadwerkelijk het vertrouwen van die volgers verdienden. Beschavingen zijn altijd ten onder gegaan wanneer gezag gecentraliseerd en corrupt werd. Naar mijn mening zal de menselijke samenleving altijd cyclisch terugkeren naar de menselijke aard van persoonlijke vrijheid.

Hoe meer persoonlijke vrijheid we genieten, hoe meer verantwoordelijkheid we kunnen nemen voor ons eigen leven en dat van onze naasten. Op die manier kunnen we van onderaf een vrijwillige en solidaire samenleving opbouwen. Vrijheid betekent vrijwilligheid, waarbij mensen de vrijheid hebben om zelf te kiezen hoe ze hun leven willen leiden en met wie ze zich willen verbinden. Vertrouwen is de positieve afhankelijkheid die voortvloeit uit wederzijds respect en vrijwillige interacties. Negatieve afhankelijkheid daarentegen is een vorm van dwang die indruist tegen de fundamenten van een vrije samenleving.

Terwijl we streven naar een duurzaam en langdurig maatschappelijk systeem gebaseerd op vrijwilligheid, is er één innovatie die opvallend opkomt en ik het natuurlijk niet kan laten om deze te benoemen: Bitcoin. 

Bitcoin biedt een vorm van complete vrijwilligheid in economische interacties. Het biedt mensen de mogelijkheid om vrijwillig deel te nemen aan een gedecentraliseerd en transparant financieel systeem, los van controle en dwang van derden. Bitcoin belichaamt de principes van vrijwilligheid, vertrouwen en verantwoordelijkheid op een manier die de traditionele systemen zou kunnen transformeren.