Waarom een dictatuur niet hetzelfde is als een totalitair systeem

De woorden dictatuur en totalitair regime worden vaak door elkaar gebruikt. Ten onrechte, vindt psychologieprofessor Mattias Desmet. “In een dictatuur wordt de dictator milder zodra de oppositie is uitgeschakeld. Een totalitair regime begaat op dat moment juist zijn grootste misdaden.”

Desmet, hoogleraar klinische psychologie aan de Universiteit Gent, laat de laatste twee jaar van zich horen. Zijn visie op massavorming, het fenomeen van hyperfocus en massahypnose draagt bij aan het begrip van angst, het verwerken van informatie en volgzaamheid in de maatschappij. Zijn stem schijnt licht op de berichtgeving in de media, de maatregelen rond corona en de omgang daarmee.

“In een dictatuur wordt de dictator milder zodra de oppositie is uitgeschakeld want hij begrijpt dat hij een positief imago nodig heeft om hun leider te blijven. In een totalitair regime zien we het tegenovergestelde. Wanneer er geen tegenstand meer is begaat het juist zijn grootste misdaden. Het wordt dan, in de woorden van Hannah Arendt, ‘een monster dat zijn eigen kinderen verslindt.’ Dat zagen we in 1930 in de Sovjet Unie en in 1935 in Duitsland.”

Volgens Desmet is op dat moment niemand meer veilig: “Het maakt dan niet meer uit of je loyaal aan het systeem bent of niet. Daarom moeten we ons nu uitspreken. We kunnen de massavorming er niet mee tegenhouden, maar we kunnen wel voorkomen dat er zo’n diepe hypnose ontstaat dat er gruweldaden begaan worden.”

De psycholoog eindigt hoopvol. Hij wijst op een groep van dertig procent die in het proces van massavorming niet mee zal gaan met het opgelegde narratief. Hij ziet daar een uitdaging: “Dit is een heterogene groep met mensen uit alle sociale klassen, met allerlei politieke overtuigingen en culturele achtergronden. Als deze groep zich echt verenigt, is deze crisis voorbij.”

Op vele plekken online zijn artikelen en video’s van Desmet over bovenstaande thema’s te vinden. Het onderstaande fragment van vijf minuten behandelt (voor een groot gedeelte) het verschil tussen een totalitair regime en een dictatuur.