Wat hebben Tanzaniaanse Masai en Nederlandse boeren met elkaar gemeen? “Gaat over loskoppelen volk en land”

De ombudsman voor publieke omroepen tikte Ongehoord Nederland onlangs op formele wijze op de vingers, terwijl Özcan Akyol sprak van ‘kwaadaardige ophitsers’ en een andere publieke omroep (BNNVARA) stelde dat de nieuwe zender bestaat uit ‘extreemrechtse complotdenkers‘. Dat is dus niet de plek waar de Masai uit Tanzania aandacht krijgen. Toch?

Of is die gedachte slechts het gevolg van framing? Is Ongehoord Nederland extreemrechts? Daar zijn geen aanwijzingen voor, al is het altijd handig om een definitie binnen handbereik te hebben. Racistisch? Volgens de ombudsman niet. Als er sprake is van een frame, is het dan tijd om dat te onderzoeken?

Freek Jansen en de Masai

Een klein fragment over de Masai in Tanzania is daar wellicht geschikt voor. Freek Jansen was te gast bij een uitzending van de omroep en mocht wat zeggen over de strijd tussen de Masai (een overwegend nomadische bevolkingsgroep in Noord-Oost Afrika) en de Tanzaniaanse overheid. De staat wil het grondgebied van 70.000 Masai onteigenen ten gunste van safaritoerisme.

Het Tweede Kamerlid voor de FVD haastte zich in de studio allereerst te zeggen dat “het wel een heel ander geval” is en dat “in andere Afrikaanse landen ook blanke boeren van hun land worden verjaagd.” Jansen heeft desalniettemin begrip voor het verzet van de Masai. Verwijzend naar het boerenverzet in Nederland zegt hij: “Er zit iets vergelijkbaars achter. Het gaat over het loskoppelen van een volk met het land waar ze wonen.”

Hij licht dat verder toe door te betogen dat “boeren altijd een schakel tussen ons en onze grond zijn geweest.” Op het moment dat hij zegt: “Dat willen ze doorbreken, ze willen naar een wereld waarin mensen niet meer geworteld zijn en economische zones langs elkaar heen bestaan,” lijkt het erop dat de politicus het heeft over transnationale structuren die de nationale (en lokale) autonomie in zijn ogen wereldwijd in gevaar brengen. “Het gaat om een bepaalde manier van denken,” verduidelijkt Jansen.

Met die invalshoek zoomt hij uit. De FVD’er ziet de gebeurtenissen in een breder perspectief. Bekijk hieronder het fragment van de uitzending.

"Het gaat over het loskoppelen van een volk met het land waar ze wonen," zegt @frederikfvd over verdrijven #Masai in Tanzania en onteigening #boeren in Nederland. #ongehoordnieuws

Kijk de hele uitzending:https://t.co/uyXsu8LvTu pic.twitter.com/bT8MIC1k5P

— Ongehoord Nederland TV (@ongehoordnedtv) June 14, 2022

Branded content

Tot zover het podium van ON. Hoe verslaan andere media dit? Welke invalshoek biedt de ‘linkse kwaliteitskrant’ The Guardian bijvoorbeeld? Hun verslaggeving geeft veel ruimte aan (leiders en vertegenwoordigers van) de Masai. De krant laat er geen misverstand over bestaan dat de etnische groep het slachtoffer is geworden van een autoritaire overheid.

Aan de linkerkant van het artikel staat dat het stuk onderdeel is van de serie Global Development. Daaronder staat: ‘Global Development is supported by Bill & Melinda Gates Foundation.’ Niettemin stelt de krant dat de journalistieke onafhankelijkheid gegarandeerd is. Hoe ver de invloed reikt van Bill Gates (ex-vrouw Melinda trekt zich steeds meer terug uit de stichting) in de media is moeilijk te zeggen, maar dat hij invloed heeft en wil hebben, lijkt duidelijk.

Het screenshot hieronder is onduidelijk. In het oorspronkelijke artikel moet het terug zijn te vinden, maar voor het archief is alvast een afdruk gemaakt.

Speculatie

Welk belang zou Gates kunnen hebben bij het artikel over de ‘Global Development’ in Tanzania? Het is bekend dat de miljardair veel investeringen heeft lopen in Afrika en zeer geïnteresseerd is in grondbezit. Hij is de grootste agrarische grondbezitter van de VS en investeert flink in de landbouwsector. Met name ‘synthetisch vlees‘ heeft zijn interesse.

De Tanzaniaanse overheid wil het gebied van de Masai omturnen tot toeristisch gebied en de vruchten van die inkomsten plukken. Het is moeilijk voor te stellen dat Gates persoonlijk toeziet op de inhoud van elk artikel dat een van de vele door hem gesteunde media publiceren. Het is echter ook niet zo lastig voor te stellen dat specifieke protocollen, mondelinge afspraken en herenakkoorden het The Guardian heel moeilijk maken om zaken te publiceren die tegen zijn belangen ingaan.

Het lijkt misschien evident dat de Masai steun verdienen in hun strijd voor rechtvaardigheid. Ze kunnen zich immers beroepen op rechten die eeuwen terug gaan. Het gaat volgens dit artikel van de BBC om mensen die door hun manier van leven zelfs klimaatverandering kunnen tegengaan. Zei daar iemand klimaatverandering? Is daar toevallig nog geld mee te verdienen?

Doorgeefluik

Twee journalistieke platforms dus: het ene betreft een groot Brits medium ’ter linkerzijde’ en het ander een ‘rechtsradicale’ omroep in Nederland. De omroep van Arnold Karskens geeft ruimte aan een politicus van de FVD die meent dat mensen worden losgekoppeld van hun land door grotere krachten die hun rechten als burger vertrappen.

Had Arlette Adriani, de presentatrice van Ongehoord Nieuws, door moeten vragen toen Jansen zei “dat willen ze doorbreken?” Wie zijn ‘ze’? Leg eens uit, waarom denk je dat? Door dat niet te doen, kan ze ervan beticht worden eerder een doorgeefluik te zijn voor vage insinuaties.

Aan de andere kant: er zitten nog meer gasten aan tafel, er moeten nog meer vragen gesteld. Ergens is het dus wel te begrijpen dat het niet gebeurde. Het is ook moeilijk om op alle slakken zout te leggen en op alle elementen in te gaan: er is een draaiboek. Niet alleen bij ON: over het meten met twee maten in het omroepbestel is al genoeg gezegd en geschreven, zie onder andere dit voorbeeld van antropoloog dr. Jan van de Beek. ON kan echter wél  (financiële) consequenties tegemoet zien).

Buiten beschouwing

The Guardian laat ook steken vallen. Het reduceert het conflict tot een nationale aangelegenheid met een auotritaire overheid aan de ene kant en ‘nobele wilden’ aan de andere. Het zou kunnen dat er (voornamelijk) binnenlandse belangen spelen, maar wie zou er buiten Tanzania nog meer baat kunnen hebben bij de onteigening van het grondgebied? Hoewel de krant wel meldt dat een investeerder uit de Emiraten betrokken is bij het toerismeproject dat de Masai in de kou laat staan, gaat het verder niet in op hun rol of mogelijke banden met de Tanzaniaanse overheid. De krant laat een bredere, mondiale context buiten beschouwing.

Startpunt

Zo heeft ieder medium zijn eigen frame. Zijn eigen bloedgroep, zijn eigen achterban. De verzuiling in Nederland en de media die daar uit zijn voortgekomen laten daar geen twijfel over bestaan. Een blik op de kaartenbak met gasten van ON geeft ook direct een beeld van de onderwerpen en opvattingen die aan bod komen.

Dat betekent niet dat ze direct de kant kiezen voor ‘de witte man’ of als ‘extreemrechtse complotdenker’ overhaaste conclusies trekken. Jansen gaf immers herhaaldelijk aan dat de zaak van de Masai niet te vergelijken is met die van de Nederlandse boeren. Hij zocht wel naar andere parallellen. Een verkenningstocht die filosofisch wel te volgen is. Een nieuwsprogramma als startpunt voor verdere verdieping, zo erg is dat nog niet.