Wie heeft de regie bij verbouwing Nederland? ‘Ondoorgrondelijke lobby van belangenorganisaties’

Nederland gaat de komende dertig jaar op de schop. Dat zal ten koste gaan van boeren, hebben veel mensen door de boerenprotesten de laatste weken gemerkt. Maar dit is pas het begin. Wat betekent het volgens het NRC wanneer alle tekentafelplannen werkelijkheid worden?

Woningbouw is het grootste punt van aandacht bij de herinrichting van Nederland. Maar ook: ‘Waar bouw je eventuele nieuwe kerncentrales? Het gaat om keuzes voor hónderden jaren.’ Aldus Meindert Smallenbroek, directeur van de Unie van Waterschappen, in de krant. Energie. Stikstof. Klimaat. Zonnepanelen, windmolenparken. Volgens de krant zijn dat de zaken die de koers van de komende decennia bepalen.

Regie

Regeren is vooruitzien en nu het volledige kabinet een klimaatcatastrofe aan ziet komen, betekent dat verregaande hervormingen. ‘De regie wordt daarom weer teruggenomen’ zoals dat in ambtelijke taal heet. Waar pakweg tien jaar geleden decentralisatie nog voorop stond, gaat het Rijk weer taken overnemen van gemeenten en provincies nu de nood volgens de overheid aan de man is.

Volgens hoogleraar landschapsarchitectuur Adriaan Geuze van de TU Delft gaat het om ‘existentiële, integrale keuzes, zoals de hervorming van de landbouw, waterbeheer, een hogesnelheidslijn of nieuwe datacentra. Dat moet je democratisch borgen en daar is het parlement voor.’

Democratisch

Maar wie heeft de regie werkelijk? Is er wel sprake van democratische borging? Er zijn mensen die wijzen op instanties zoals de EU en de Wereld Handelsorganisatie die de lijnen voor Nederland uit zouden zetten. Het World Economic Forum (WEF) dient daarbij als belangrijke intermediair tussen openbaar bestuur, bedrijfsleven en mega-investeerders. Binnen dat netwerk worden politici en beleidsmakers warm gemaakt voor internationaal beleid met een ferme rol voor transnationale bedrijven. Wanneer Nederland eenmaal internationaal beleid volgt, wordt dat vaak voorgesteld als een voldongen feit: ‘we kunnen niet anders, we zijn gebonden aan internationale afspraken.’

‘De „grote verbouwing van Nederland”, noemt minister Hugo de Jonge (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, CDA) de plannen’ voor de komende decennia. Critici vrezen met die uitspraak het ergste. Ze zijn bang dat hij in zijn functie ijdel en met oogkleppen op te werk zal gaan, dat hij zijn plannen er zonder democratisch beraad door zal drammen als het erop aankomt. Net zoals hij in hun ogen deed in zijn rol als minister van Volksgezondheid.

Constellatie

De Jonge had in zijn rol in het kabinet Rutte-III te maken met partijen zoals het OMT, ziekenhuizen, huisartsen en het RIVM. In zijn nieuwe rol zal hij met andere groepen te maken krijgen. Hoe zullen de mensen die werken bij, en beslissen over zee- en rivierdijken, landbouw, energie en industrie reageren op de ingrijpende plannen voor de herinrichting van de polder? Er is een inter- en supranationaal speelveld. Daarnaast is er volgens De Geuze ‘een “ondoorgrondelijke lobby” van belangenorganisaties bij de (lokale) overheid’ en spreekt hij van ‘een democratisch tekort.’ Hoe zal dat uitwerken?

De plannen zijn geschetst. Maar wat zal er van terecht komen? Burgers vielen en masse voor het ‘we doen het samen’ en onder het mom van ‘voor onze (groot)ouders’ waren mensen bereid tot grote offers. Maar hoeveel willen ze (materieel) opofferen voor de ‘duurzame toekomst van Nederland’?