Woke Wiskunde? ‘Cultuur van witte superioriteit in het wiskundelokaal’

‘Een ontmanteling van Witte Superioriteit in het wiskundelokaal door haar giftige eigenschappen bloot te leggen.’ Met die woorden prijst Equitable Math haar toolkit aan voor leerkrachten, die afstand moeten nemen van ‘racistische wiskunde’ en ‘cultureel-sensitief’ onderwijs moeten omarmen. Heeft de educatieve uitgever uit Amerika een punt of is er sprake van extreemwoke gedachtegoed?

Equitable Math is een uitgave van The Education Trust, volgens de site een organisatie van ‘voorvechters van hoge schoolprestaties voor alle leerlingen- met name degenen van kleur en opgroeiend in armoede.’ Het wordt financieel gesteund door de Bill en Melinda Gates Foundation, maar dat in dit artikel helemaal terzijde. Het gaat om een werkboek waarmee ze mensen in het onderwijs en met name docenten wiskunde bewust willen maken van de bijzondere positie van ‘kinderen met een kleurtje’, kinderen uit gezinnen met een lager inkomen, en leerlingen met een andere taal en/of culturele achtergrond. Na bewustwording volgt de stap van aanpassing in werkwijze.

Objectief

‘Een cultuur van witte superioriteit (een vertaling van het in Amerika ingeburgerde ‘white supremacy’, wie een betere vertaling weet, laat het maar weten) duikt op in wiskundelokalen wanneer…’ het is een vraag die elke maand weer terugkomt in het werkboek van de cursisten van ‘de rechtvaardige wiskunde-instructie.’ Het verschijnsel komt volgens Equitable Math bijvoorbeeld naar voren ‘wanneer studenten het gevoel krijgen dat volwassenen weten wat goed voor ze is. Dat geeft geen ruimte voor hun eigen inbreng, en werkt paternalisme en machtsconcentratie in de hand.’

Paternalisme is een van de signalen van de witte superioriteitsgedachte, volgens de toolkit. Het zou ook te herkennen zijn aan onder andere het idee van ‘kwantiteit boven kwaliteit’, ‘aanbidding van het geschreven woord’ en ‘individualisme.’ Meest opvallende in de lange lijst met kenmerken die Equitable Math opstelt is waarschijnlijk de notie van objectiviteit. Dat iedereen er een eigen visie op nahoudt bij, pakweg, geschiedenis, is begrijpelijk. Maar wanneer 2+2=4 ‘ook maar een mening’ is, wordt het lastig.

Ver weg

Klinkt het wel heel vergezocht? Het is ook ver weg, Amerika. Je zou ook kunnen zegen dat het niet representatief is voor het Amerikaanse onderwijssysteem. Dat is het ook niet. Maar het heeft wel ingang gevonden. Meerdere scholen in de Verenigde Staten werken er al mee, met name in de staat Oregon, thuisbasis van woke-hoofdstad Portland, maar ook in andere ‘progressieve’ staten zoals Californië.

In Ontario, Canada is in dezelfde lijn al een ‘antiracistische onderwijswet’ in de maak, Bill-67. Daar is eerder al over gesproken door Jordan Peterson en Rex Murphy. Racisme is uiteraard verwerpelijk meent het tweetal, maar ze vrezen dat een constante focus op racisme zorgt voor een klimaat waarin etnische groepen tegenover elkaar komen te staan en wantrouwen groeit. In het specifieke geval van de scholen die met Equitable Math samenwerken zou men kunnen zeggen dat de schoonheid van het getal plaatsmaakt voor een racisme-alarm in het klaslokaal.

In Nederland ondertussen zijn dekolonisatie-toolkits voor onderwijsmedewerkers het onderwijs binnengedrongen. Het is de bedenkers van de Renaissanceschool waarschijnlijk een doorn in het oog. Elke trend begint ergens in het klein. Of deze trend voor u de juiste is, is na het lezen van dit artikel hopelijk beter te beoordelen.

Correlatie

Maar eerst terug naar het waarom van Equitable Math: ‘Al decennialang presteren Witte studenten veel beter dan leerlingen van kleur.’ Het is niet omdat Witte leerlingen meer aanleg zouden hebben, benadrukt de site van Equitable Math. ‘Leerlingen van kleur en uit families met lagere inkomens hebben het minste toegang tot goed onderwijs- met de best opgeleide leraren, de beste technologie en de modernste lesmethodes.’

Fair enough: vele studies wijzen er op uit dat de buurt waarin men opgroeit, het cultureel kapitaal dat men van huis uit meekrijgt en het inkomen van de ouders een grote invloed hebben op de schoolprestaties. In Nederland zelfs in toenemende mate, afgaande op succesvolle tv-series zoals Klassen of Sander en de Kloof. Er is een correlatie tussen kleur, etniciteit, inkomen en resultaten op school, maar het erg lastig om ze uit elkaar te trekken dan wel gelijktijdig te tackelen. Dat maakt een effectief beleid heel lastig.

Er speelt echter meer mee volgens Equitable Math: ‘Instructie- en oefenmateriaal worden beïnvloed door cultuur en perspectief.’ Het is dus niet alleen een kwestie van kleur, eventueel samenvallend met de sociaal-economische positie, het gaat om cultuur. Cultuur is een nogal breed begrip dat wel een plek krijgt (verderop in dit artikel meer) maar veel te breed is om er gericht beleid op te maken. Cultuur is een dynamisch geheel van taal, gebruiken, ideeën en overtuigingen, steeds veranderend en bovendien op te delen in ontelbare subculturen.

En dan nog, als er al een gezamenlijke cultuur is vast te stellen, is op te merken dat twee leerlingen met dezelfde achtergrond en dezelfde aanleg toch niet dezelfde resultaten behalen. De ene familie stimuleert het schoolwerk, de ander niet. De ene leerkracht weet de student te raken, de ander niet. Er speelt kortom zóveel mee… En wat doe je met de Obama’s van deze wereld? Half wit- half zwart? Afrikaanse én Noord-Amerikaanse roots? In welke categorie vallen zij?

Intersectionaliteit (dat komt hieronder uitgebreider aan bod) geeft ergens een houvast, maar het is verre van genoeg om grip op een complexe  samenleving te krijgen, laat staan het te verklaren. Het feit dat objectiviteit sowieso al een uitdrukking van witte superioriteit is, maakt het erg lastig om zonder bias vast te stellen welke dynamieken er meespelen bij de schoolprestaties. Terwijl die bias juist zo’n grote rol speelt in het discours van Math Equitable. Het geheel lijkt allemaal wat tegenstrijdig.

Analyse

Dat wil niet zeggen dat er daarom maar niets moet gebeuren. De meeste mensen zijn het er wel over eens dat iedereen een eerlijke kans verdient en via onderwijs de maatschappelijke ladder moet kunnen beklimmen. Het is de moeite waard te kijken naar alle factoren die dat mogelijk belemmeren. De mensen van Equitable Math voeren drie analyses aan om met dit meerkoppige monster om te gaan: intersectionaliteit, systemisch racisme en de mogelijkheid van (cultureel aangepast) onderwijs voor ieder kind.

Het eerste erkent dat mensen zich op meerdere manieren kunnen identificeren. Iemand is bijvoorbeeld én vrouw én Latina én heeft een migratie-achtergrond. Niets mis mee, maar het gevaar is dat het individuele van ieder mens naar de achtergrond verdwijnt en wordt ingeruild voor simplistische representaties van de gelaagdheid die iedereen met zich meedraagt. Het platslaan van de complexe werkelijkheid wordt nog meer een probleem wanneer het politiek wordt uitgebuit (en voilà: identiteitspolitiek’). Omdat iemand, om bij het voorbeeld te blijven, vrouw is en Latina en een migratie-achtergrond heeft, wordt ze drievoudig achtergesteld voor wie de kaart van identiteitspolitiek speelt. Door wie? Door het systeem.

Over dat niveau zegt Equitable Math: Racisme zit hem niet alleen in individuele vooroordelen. Het gaat ook om systemen- geworteld in geschiedenis en verweven met instituties, beleid en cultuur- die witte mensen bevoordelen en mensen van kleur pijn doen. Antiracistisch onderwijs gaat om het begrijpen en ontrafelen van die systemen, zodat alle leerlingen kunnen excelleren.’ Een complex probleem, waar huidskleur en sociaal-culturele achtergrond zonder meer een rol spelen, wordt dus gevat in een abstract systeem dat al die intersectionele gemene delers, laat staan het individu, opslokt.

Dat de complexiteit en de nuances verdwijnen, blijkt ook uit het volgende citaat: ‘Equitable Math draait om het simpelweg begrijpen dat studenten en groepen verschillende achtergronden hebben en mogelijk op verschillende manieren denken, zelfs bij wiskunde.’ Lees het nog eens, en blijf stil staan bij ‘simpelweg begrijpen’ en ‘mogelijk.’ Geeft dat een duidelijk handvat om het vraagstuk van ongelijke kansen op te lossen?

Yoruba, Maya’s en Pythagoras

Het ‘antiracistische handboek’ staat stil bij hoe om te gaan met de verschillende manieren van denken en doen binnen een diverse leerlingpopulatie. ‘Een kritische focus op dynamische talen, praktijken en kennis binnen de gemeenschap betekent dat onderwijzers dat niet zien als op de een of andere manier marginaal. De talen van studenten (bijv. Navajo, Afro-Amerikaanse taal, Spaans, ‘standaard’ Engels), geletterdheid (bijv. Hip Hop, poëzie, sociale media, straatkunst) of manieren van zijn (bijv. spirituele overtuigingen, manieren om met volwassenen en ouderen om te gaan)’ moeten niet zomaar worden toegevoegd aan het curriculum. Het moet volgens de makers van de bijscholing voor leraren verder gaan dan dat, het moet volledig geïntegreerd worden in het onderwijs: ‘Deze facetten van het zelf en de gemeenschappen van studenten moeten zinvol worden gecentreerd in de klas, over eenheden en projecten heen.’

Hoe gaat dat dan in zijn werk? Leerkrachten kunnen volgens het 87 pagina’s tellende werkboek bijvoorbeeld leerlingen de vraag stellen waarom de stelling van Pythagoras eigenlijk die naam draagt. Want de methode was immers al veel langer in omloop… ‘Vraag de leerlingen om een alternatieve naam.’ Het is slechts een van de vele voorbeelden, in dit geval specifiek over de geschiedenis van wiskunde. ‘Vertel ze over de Yoruba en hoe ze zich bezighielden met wat we als het binaire computersysteem kunnen zien. Of hoe de Maya’s het cijfer nul conceptualiseerden.’ Geen bewustwording zonder huiswerk, de docenten worden aangespoord op cursus te gaan, een historische conferentie te bezoeken en ‘alternatieve leerconcepten’ te omarmen. En dat is pas een deel van hun huiswerk voor de maand december.

Praktisch

Stel dat… Stel dat een zoon of dochter van Mexicaanse immigranten dolgelukkig wordt van de aandacht voor de Maya’s en dat dat de sleutel is tot een waanzinnige wiskundecarrière. Stel dat een tiende generatie Afro-American plotseling het licht ziet omdat de Yoruba’s eindelijk de eer toekomt waar ze zo lang op gewacht hadden. (En stel dat de Aziatische leerlingen even een stap terug doen? Want hoewel ook vaak afkomstig uit lage inkomensgroepen, opgroeiend met ouders die de Engelse taal niet machtig zijn, met een ander waardenstelsel dan de Amerikaanse norm, niet wit etc. maar toch bovengemiddeld presterend op school, wordt dat meestal buiten beschouwing gelaten. Stel dat iedereen zijn eigen aanpak nodig heeft, iedereen cultureel-sensitief benaderd moet worden voor een optimaal resultaat… heeft de docent daar wel tijd voor?

Gaat het niet ten koste van wat hij of zij in de eerste plaats moet doen, namelijk die verdomd ingewikkelde stelling van Pythagoras uitleggen, aan iedereen in de superdiverse klas? YouTube’er Tony Davis gaat in deze video in op het handboek en concludeert: “Hoe gaan docenten in hemelsnaam al die bijkomende factoren van al die individuele leerlingen in overweging nemen, terwijl ze nu al moeite hebben om ook maar één fatsoenlijke les wiskunde te geven zónder alle zogenaamde complicaties die leerlingen van huis uit met zich meebrengen?”

Misschien is de filosofie van John Urschel, voormalig professioneel American Football speler en gepromoveerd wiskundige aan de prestigieuze MIT University (en met een zwarte huidskleur, dat is in dit geval van belang te vermelden) wel veel praktischer: ‘Ik heb gemerkt dat de grootste uitdaging van studenten niet het gebrek aan werklust of talent is, maar een gebrek aan zelfvertrouwen en een gevoel erbij te horen. Als we ons allemaal constant de vraag zouden stellen ‘Wat kan ik doen zodat mijn collega’s en (mentor) leerlingen zich welkom en gezien voelen?’, dan is dat al een grote stap in de goede richting om het onderwijs meer inclusief te maken.’

PS

Dit artikel staat bol van de quotes. Velen daarvan zijn afkomstig van dezelfde website, daarom is er niet bij elk citaat een verwijzing opgenomen. Het handboek van Equitable Math staat bol van opmerkelijke bevindingen en aanbevelingen en het is de moeite waard om dit stevige document door te bladeren. De site van Equitable Math heeft een apart hoekje ingeruimd voor ‘veelgestelde vragen‘ en ook daar is meerdere malen uit geput voor het begrijpen en weergeven van het gedachtegoed en de inhoud van de organisatie. Overige bronnen zijn direct in het stuk opgenomen.