Zagen George Orwell en Aldous Huxley het dan toch goed?

‘Hoe verder een samenleving afdrijft van de waarheid, hoe meer het degenen zal haten die het spreken.’ Het zijn de woorden van George Orwell. Samen met mensen zoals Aleksandr Solhenitzyn en Aldous Huxley staat hij meer dan ooit in de schijnwerpers. Maar waar stonden ze precies voor?

Critici van huidige maatschappelijke ontwikkelingen zoals de toenemende technologisering en (medische) controle vinden inspiratie en verdieping bij de schrijvers. Quotes van de Britse schrijver George Orwell komen regelmatig voorbij op Twitter en andere social media. Op spandoeken op demonstraties staan vandaag de dag vaak uitspraken van Orwell of verwijzen ernaar. Voorbeelden zijn: ‘Vrijheid van meningsuiting is mijn recht te zeggen wat jij niet wil horen’ , net als: ‘Het verleden werd gewist, het uitgewiste vergeten, en de leugen werd de waarheid.’

1984

Veel mensen weten direct waar het over gaat wanneer het jaartal ‘1984’ valt, vaak gepaard gaande met termen als ‘Big Brother’. Het verwijst allemaal naar Orwells beroemde boek ‘1984’ , over een maatschappij van massa surveillance en controle. Orwell schreef het als waarschuwing voor een totalitaire samenleving die de mens mogelijk te wachten stond. Er zijn mensen die vinden dat zijn pessimistische toekomstbeeld is uitgekomen: op de vrijheidsdemonstratie begin oktober in Amsterdam liep een man mee met een bord met daarop de tekst ‘Orwell was een optimist.’

In onderstaande video worden zes quotes van Orwell onder de loep genomen. De interpretatie van het fragment is, net als bij andere bronnen, uiteraard aan de lezer zelf.

Vrijwillige onderwerping

Aldous Huxley schreef vele boeken, waaronder Heerlijke Nieuwe Wereld (vertaling van A Brave New World). Dat boek wordt vaak in een adem genoemd met ‘1984’ als sombere toekomstvoorspelling / waarschuwing. In 1984 gaat het om een onderdrukkend regime van een kleine elite die de mensen arm en onwetend houdt. In het boek van Huxley is echter sprake van een dynamiek van vrijwillige onderwerping, zo wijzen ook deze quotes uit: ‘Mensen zullen gaan houden van hun onderdrukking en de technologie die hun vermogen tot nadenken kapot maakt, omarmen.’

De aanwezigheid van technologie en farmaceutische middelen speelt een grote rol in Huxley’s werk: ‘De medische wetenschap zal zo’n vooruitgang hebben geboekt, dat er nauwelijks nog een gezond mens zal overblijven.’ Door de toenemende invloed van (Big) Tech en farmaceutische bedrijven op ons leven, staat ook Huxley weer volop in de belangstelling.

In onderstaande video refereert Huxley ook aan het boek van 1984: “De heerlijke nieuwe wereld is waarschijnlijk veel efficiënter (dan het scenario uit 1984, red).”

In de Goelag Archipel beschrijft nobelprijswinnaar Solzhenitzyn zijn ervaringen in de werkkampen onder de oud-Sovjetleider Jozef Stalin. Een totalitair regime is volgens de Rus niet te begrijpen zonder aandacht voor het individu. Een dictatuur is de uitkomst van afzonderlijke mensen die dag in, dag uit nalaten in verzet te komen tegen kleine dingen die niet gerechtvaardigd zijn, meent hij.

Hij spoort mensen daarom aan zelf verantwoordelijkheid te nemen. Door zich uit te spreken bijvoorbeeld: ‘Een moedig individu neemt simpelweg geen deel aan de leugen. Een woord van waarheid kan de hele wereld aan.’

De Amerikaanse historicus Dave Raymond geeft in onderstaande video een toelichting op Solhenitzyns speech op Harvard. Daarbij gaat hij in het bijzonder in op de notie van humanisme en het verlies van menselijke waarden. Raymond citeert de Russische schrijver en denker: “We hebben ziel en geest de rug toegekeerd en alles wat materieel is omhelsd met buitensporige ijver. Het gevoel van verantwoordelijkheid naar God en de samenleving daarentegen wordt zwakker en zwakker.”