Mondkapjes maken aantrekkelijk: gedegen onderzoek of ‘hersenspoeling met absurde theorieën’?

Medische mondkapjes maken aantrekkelijk. Dat is de opmerkelijke uitkomst van een recent onderzoek vanuit Cardiff University. De integriteit van de studie wordt in twijfel getrokken. Wetenschapsjournalist Andy Rowlands: ‘Het is ongelooflijk hoe ‘wetenschappers’ doorgaan met deze hersenspoeling!’

Vele lezers zullen verbaasd hebben gereageerd op de uitkomst van het onderzoek dat begin januari werd gepubliceerd in het wetenschappelijke journaal Cognitive Research: Principles and Implications. In het onderzoek beoordeelden 43 vrouwen de aantrekkelijkheid van mannen met verschillende mondkapjes voor: een stoffen en een ‘medische’. Datzelfde deden ze met foto’s van mannen met een boek voor het onderste gedeelte van hun gezicht, en met mannen zonder gezichtsbedekking.

De mannen met een medisch mondkapje werden als meest aantrekkelijk beoordeeld, de mannen zonder gezichtsbedekking als het minst. Voorheen, stellen de auteurs, werd dat attribuut gerelateerd aan ziekte, en daarmee de drager van het mondkapje zelf ook. Vervolgens stellen ze vast dat de associatie door de coronacrisis is veranderd.

‘Als we voor de pandemie iemand zagen met een mondkapje dachten we nog ‘die persoon is ziek, daar moet ik van wegblijven,’ beweert Michael Lewis, een van de onderzoekers, in The Guardian. Dat is nu veranderd, denkt hij, omdat de link wordt gelegd met zorgmedewerkers: ‘In tijden van kwetsbaarheid stelt het dragen van een medisch mondkapje ons mogelijk op ons gemak en staan we sympathiek tegenover de drager ervan.’

Nut

Of het dragen van mondkapjes nut heeft, en zo ja hoeveel, staat voor veel wetenschappers nog ter discussie. Het is voor hen maar de vraag of het mondkapje in staat is een virus buiten de deur te houden en ze zien dat het merendeel van de mensen de gezichtsbedekking sowieso verkeerd gebruiken. Bovendien vrezen ze voor ophoping van bacteriën in het mondkapje en wijzen ze op zaken zoals ademhalingsproblemen en verminderde zuurstofaanvoer. Dat en meer deed immunologe Carla Peeters eerder spreken van ‘een gedragsexperiment’ dat tot milieu- en gezondheidsschade leidt.

Psychologie

Naast de groeiende berg mondkapjes die in het milieu terechtkomt en de mogelijke gezondheidsschade die het gevolg is van het gebruik ervan, is er ook een psychologische component in het spel. De wijze waarop mensen met elkaar omgaan, elkaar ‘lezen’ , zich inleven in een ander en reageren op elkaar, wordt voor een groot deel bepaald door de gezichtsexpressie. Door een gedeelte van ons gezicht te bedekken, verstoren we een motorisch-psychologisch mechanisme dat we vanaf de geboorte ontwikkelen en verankeren in ons systeem.

Opvallend genoeg heeft Lewis, een van de twee auteurs van het artikel, een paar maanden geleden nog meegewerkt aan een studie die ‘het belang van gezichtsuitdrukkingen in emotionele communicatie’ benadrukt, en aangeeft dat het ‘bedekken van het onderste gedeelte van het gezicht’ negatieve gevolgen heeft voor die uitwisseling.

Balans

De psychologische implicaties worden niet genegeerd in het artikel. Zo ontstaat er een beeld van een gebalanceerd onderzoek waarbij de medewerkers van de universiteit objectief in de wedstrijd staan en oog hebben voor de voor- en nadelen van mondkapjes. De balans slaat uiteindelijk toch uit in het voordeel van de gezichtsbedekking.

De auteurs lijken het belang van volledige gezichtsexpressie te relativeren door aan te geven dat ‘hoewel het in de Westerse Wereld voor de COVID-pandemie nog een vreemd gezicht was, gezichtsbedekking in sommige culturen al heel gewoon was.’ Ze verwijzen daarbij naar Japan -‘waar mensen hun persoonlijke hygiëne ver ontwikkeld hebben’- en moslimvrouwen die niqabs en burqas dragen.

De zorgen rond het nut van de mondkapjes wordt ook geadresseerd. Ze noemen ‘de zorgen vanwege vermeende schijnveiligheid van mondkapjes’, om vervolgens te onderschrijven dat ‘onderzoek aantoont dat ze van cruciaal belang zijn voor het terugbrengen van COVID-19, iets dat we terugzien in overheidsbeleid wereldwijd.’

Boodschap

Over het ongemak van intermenselijke communicatie kunnen we heenstappen in het Westen, de cruciale rol in de bestrijding van het coronavirus staat overeind, en wat overblijft is een toegenomen aantrekkelijkheid van de drager van het mondkapje. Dat lijkt de boodschap te zijn van de publicatie, een die gretig werd overgenomen door tal van (social) media, van Channel News Asia tot Sky News en van USA Today tot het eerdergenoemde The Guardian.

Journalist Rowlands van het online wetenschapstijdschrift Principia Scientifica vindt het onbestaanbaar dat de Britse krant aandacht besteedt aan de uitkomst van het onderzoek: ‘Ik dacht dat ik al heel wat bagger voorbij had zien komen van The Guardian, maar dit slaat alles!’

Timing

Rowlands gaat niet in op mogelijk methodische gebreken, analytische struikelblokken, beoogde doelen of verkeerde aannames van de studie. Die zijn er ongetwijfeld te vinden, waarbij de geringe onderzoekspopulatie waarschijnlijk het laagst hangende fruit is. Rowlands spreekt wel zijn verbazing uit over ‘de continue hersenspoeling die gevoed wordt met de meeste absurde theorieën van ‘wetenschappers’ (zijn aanhalingstekens) die verbonden zijn aan Big Pharma en aanbevelingen van de overheid.’

Die verbazing komt niet uit de lucht vallen. Juist op het moment dat het Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention (CDC) het nieuws naar buiten brengt dat stoffen mondmaskers min of meer waardeloos zijn en ge-upgrade mondkapjes adviseert, komt dit naar buiten. Het eerder aangehaalde onderzoek naar de verstoring van intermenselijke communicatie verdween daarentegen geruisloos in de overvloed aan wetenschappelijke (literatuur)studies die dagelijks geproduceerd wordt.

Net wanneer de dokter en medisch analist voor CNN (een soortgelijke functie als de veel bekritiseerde Sanjay Gupta) Leana Wen aangeeft dat “stoffen maskers niet veel meer zijn dan gezichtsversiering”, laten Lewis en zijn collega van de Universiteit van Cardiff zien dat het medische mondmasker nóg* meer bijdraagt aan de aantrekkelijkheid voor vrouwen dan slechts de stoffen gezichtsbedekking.

Vele studies wijzen op het onschuldige karakter van de Omikronvariant van het coronavirus, maar het beleid rond mondkapjes wordt op veel plekken wereldwijd aangescherpt. Peeters gaat in op de laatste ontwikkelingen en merkt fijntjes op dat het twee jaar geduurd heeft ‘voordat er vanuit de CDC erkenning is van de wetenschappelijke literatuur dat stoffen mondkapjes geen bescherming bieden voor virale infecties.’ Ze voegt eraan toe dat ‘ook voor ander type mondkapjes geen duidelijk bewijs’ is ‘dat ze infecties tegen kunnen houden.’  

Het heeft twee jaar geduurd voordat er vanuit de CDC erkenning is van de wetenschappelijke literatuur dat stoffen mondkapjes geen bescherming bieden voor virale infecties. Echter ook voor ander type mondkapjes geen duidelijk bewijs dat ze infecties tegen kunnen houden. https://t.co/mJphxuKKAC

— dr.ir. Carla Peeters (@CarlaPeeters3) January 15, 2022

*Of een verhoging van 3.6 naar 3.7 op een schaal van 4 significant is, is de vraag.