‘Wetenschap stuit op een mysterieuze essentie die de logica te boven gaat’ -Mattias Desmet

‘Veel mensen realiseren het zich niet, maar zijn menselijkheid doet er niet echt toe, het is niet van waarde. Zijn gehele bestaan, zijn verlangen en zijn lusten, romantische overpeinzingen en meest oppervlakkige behoeften, zijn geneugten en zijn smart, twijfel en keuzes, zijn woede en onredelijkheid, zijn plezier en lijden, diepste afkeer en grootste esthetische waarderingen, het gehele drama van zijn bestaan kortom, kan uiteindelijk worden teruggebracht tot elementaire deeltjes die met elkaar in verbinding staan via de wetten van de mechanica.’

Volgens Mattias Desmet, professor klinische psychologie aan de Universiteit van Gent, is dat wat er gebeurt wanneer het mechanische denken tot in zijn meest extreme vorm wordt doorgevoerd.

Het citaat waarmee deze Zondag van de Ziel opent, doet denken aan Michel Houellebecq. Misschien is het ook van de auteur? Het zou kunnen, de Belgische psycholoog heeft meerdere malen zijn bewondering uitgesproken over de de Franse schrijver.

Het gehele citaat op pagina 17 staat schuingedrukt, althans in de Engelse versie van De psychologie van Totalitarisme die ik beschikbaar heb. Misschien is er in de haast van de vertaling een voetnoot vergeten? Het is niet van het grootste belang. Het brengt deze Zondag voor de Ziel wel bij een van de meest controversiële auteurs van de laatste decennia.

Elementaire deeltjes

In 1998 schreef de Fransman Elementaire Deeltjes. Ik heb het gelezen en kon het de jaren daarna alleen maar samenvatten met  ‘héél goed en héél treurig.’

Het boek heb ik niet meer. Het internet helpt me wel op weg met een quote uit het boek (niet in de vertaling van vaste Houellebecq-vertaler Martin de Haan maar via DuckDuckGo Translate): ‘Het heelal is niets anders dan een heimelijke ordening van elementaire deeltjes.’ Waar dat toe leidt zegt hij in de zin ervoor: ‘Weinig wezens zijn ooit zo geïmpregneerd, tot op het bot doorboord, door de overtuiging van de absolute zinloosheid van de menselijke aspiratie.’

Afgescheiden

Vrolijk is anders. ‘Wie de Fransman leest moet wel bestand zijn tegen een flinke dosis zwartgalligheid,’ schreef ik dit jaar op Valentijnsdag. Waarom hem dan ten tonele voeren voor deze rubriek? Houellebecq legt de vinger op de zere plek van de moderne Westerse samenleving, waar mensen afgescheiden van elkaar hulpeloos en machteloos op zoek zijn naar zielsverbinding. Echte liefde. Menselijke waarden die niet zijn gecorrumpeerd door commercie, gefrustreerde seksuele verlangens en een honger naar macht.

De hoofdpersonen in de boeken van Houellebecq falen altijd jammerlijk, en blijven ronddolen in een mistroostig universum dat niet veel meer in petto lijkt te hebben dan een arbitraire verzameling elementaire deeltjes. Ze zijn zélf niet meer dan een lukrake collectie chemie: zie daar de moderne wetenschap die het failliet van de menselijke ziel verzorgt.

Confrontatie en verbinden

Maar het kan wél. We kunnen ons verbinden met de ander. Al gaat het moeizaam, al is het pijnlijk. Het is juist om die reden verleidelijk om sociale interacties uit de weg te gaan. Dat kan steeds eenvoudiger. Scan je boodschappen in plaats van ze bij de kassier te betalen. Of nog ‘beter’: bestel je boodschappen in plaats van naar de winkel te lopen. Zet de t.v. aan in plaats van een concert te bezoeken en andere mensen tegen te komen. Vraag de weg niet aan een ander, maar laat je leiden door het gps-systeem op je telefoon.

Hoe meer de sociale interacties worden vermeden, hoe meer mensen vervreemd raken van hun omgeving. Hoe moeilijker het wordt om zich thuis te voelen in de wereld. Doorbreek de vicieuze cirkel en begin vandaag nog met bellen in plaats van chatten. Loop naar het café of naar de buren in plaats van de t.v. aan te zetten. Ga de confrontatie elke keer weer aan.

Mysterie

Tot slot: deze rubriek kopt altijd met een citaat. Bovenstaande citaten zullen niet veel lezers trekken. Daarom, en omdat dit artikel wel wat meer optimisme en evenwicht kan gebruiken, een citaat van Desmet om de boodschap van vandaag mee af te sluiten (wederom vertaald uit het Engels).

De Belg die onlangs bij Café Weltschmerz te gast was (zie video onderaan), geeft aan dat de wetenschap na de Verlichting ook een andere vertakking kende. Die stuitte, weg van het radicale materialisme, op zijn eigen grenzen, om juist terug te keren naar de verwondering. Als het ware keerden wetenschappers terug naar een religieuze ervaring, maar dan nu zonder de ketenen van religieuze instituten en dogma’s.

Desmet concludeert: ‘Wetenschap wordt gekarakteriseerd door empathie, een resonantie tussen de observant en dat wat onderzocht wordt. Zo stuit wetenschap op een onkenbare en mysterieuze essentie die de logische verklaring te boven gaat en alleen via de taal van poëzie en metaforen kan worden beschreven.’

Geef niet op, spreek je uit! – Shohreh Feshtali en Mattias Desmet